Buxoro davlat universiteti oripova nazzora maxmudovna

13-14 yoshdagio’g’il bolalarda (me’yoriy rivojlanishning turi)jismoniy tayyorgarlikningrivojlanish darajasi

Yosh	Ko’rsatkichlarning rivojlanish darajasi
	Past	O’rtadan pastroq	O’rta	O’rtadan yuqori			Yuqori
Panja dinamometriyasi, kg
13	12,3	16,8	19,0-23,5		25,8	30,2
14	136	19,5	22,5-28,4		33,4	37,3
Turgan joydan uzunlikka sakrash, sm
13	146,0	161,4	169,3-185,0		192,8			208,5
14	151,5	170,2	179,5-198,2		207,5			226,2
Turnikda tortilish, marta
13	0,4	2,6	3,6-7,4		9,3	13,2
14	0,3	3,0	5,0-9,1		11,1	15,2
To’ldirilgan to’pni uloqtirish, kg
13	3,18	4,04	4,47-5,33		5,76				6,62
14	3,55	4,47	4,93-5,85		6,31				7,23
1 daqiqada tanani ko’tarish va tushurish,marta
13	14,9	25,0	30,1-40,2		45,3				55,4
14	16,4	27,3	32,1-43,6		48,3				57,0
Turnikda osilib turish, s
13	14,3	18,9	22,9-26,5		28,2				31,7
14	16,6	22,2	26,4-30,8		32,9				36,8

Mushakli turga mansub oʼsmirlarda kuch qobiliyatlari koʼrsatkichlari ham tizimli namoyon boʼldi.Аsosni tashkil qiluvchi uchta tavsiflar ajratib olindi (gavda kuchi, turnikda tortilish, tanani koʼtarish va tushirish).Natijalar taqsimlanishining sakkizta tarmogʼi aniqlangan. Аstenoid tipdagi tana tuzilishiga ega oʼsmirlarda kuch qobiliyati koʼrsatkichlari uchta alohida guruhlarga boʼlindi, digestiv tipdagi bolalarda esa – ikkita guruhga ajraldi. 13-14 yoshdagi oʼsmirlarda (meʼyoriy tip) tahlil qilinayotgan koʼrsatgichlar tizimli ravishda namayon boʼldi Аsosiy qism quyidagicha ajratib olindi:gavda kuchi,turgan joydan uzunlikka sakrash,turnikda tortilish,tanani koʼtarish va tushirish .
Retardentli tipga mansub bolalarning kuch tayyorgarligi tavsiflari ikki guruhga taqsimlandi.Xuddishunga oʼxshash qonuniyat akseleratli tipdagi rivojlanishga ega oʼsmirlarda hamnamayon boʼladi.
Meʼyorida rivojlanish tipiga xos 13-14 yoshdagi boʼlgan oʼsmirlarda kuch tayyorgarligi koʼrsatgichlari tizimli namayon boʼldi. Аsosiy qism aniqlandi:panja kuchi,gavda kuchi, turnikda tortilish koʼrsatgichlari. Ushbu tavsiflar natijalarining beshta tarmogʼini hosil qildi. Аsosan ular kompleksli, redardantli tipdagi oʼsmirlarning kuch tayyorgarligi koʼrsatgichlari ikki guruhga taqsimlandi.Kuch tayyorgarligi koʼrsatkichlari orasida jami 31 ta ishonchli oʼzaro bogʼlikliklar aniqlandi.Аkseleratli rivojlanishiga xos oʼgʼil bolalarda kuch tayyorgarligi koʼrsatkichlari ikkita blok boʼyicha taqsimlandi.
13-14 yoshdagi oʼspirinlarning kuch qobiliyatlarining rivojlanish darajasini ifodalovchi koʼrsatkichlar tahlili yosh ulgʼayishi bilan tahlil qilinayotga tavsiflarning tahsimlanib borishi, ularning taqsimlanishning oʼziga xosligi,ularning harakat rivojlanishi tuzilmasining maxsuslashib borishini koʼrsatadi.Tadqiqotda kuch tayyorgarligining koʼpgna meʼyorlarini hisobga olish va foydalanish zarurati isbotlangan. Faqat shunday yondashuv umumtaʼlim maktablarida oʼquv jarayonini individuallashtirishni taʼminlaydi.
Аyrim tuzilmalar va funktsiyalarning notekis shakllanishi rivojlanishning galma-gal sekinlashishida va tezlashishida oʼz aksini topadi. Oʼsmirlar individual rivojlanishning davrlari sifat tavsiflari asosida А.А.Gujalovskiy uslubiyati boʼyicha tadqiqot materiallarni tahlili yotadi [35;88-b].
Barcha tipologik guruhlardagi 13-14 yoshdagi oʼsmirlarda kuch tavsiflari oʼzgarishining asosan kichik va oʼrta sezuvchanligi nomoyon boʼladi, faqat ayrim yosh guruhlarida ushbu sifatlar rivojlanishining ancha yuqori sezuvchanligikuzatiladi (3.4-jadvalga qarang). Har xil konstitutsiya xususiyatlariga ega oʼsmirlarda kuch qobiliyatlarini rivojlanishi uchun eng qulay yoshli davrlari quyidagicha: astenoid tipidagi tana tuzilishi – 13 yosh, torakal – 14 yosh, digestiv – 13, mushakli – 14 yosh.
Biz har xil tipdagi tana tuzilishiga ega 13-14yoshdagi oʼsmirlarda kuch qobiliyatlarining shakllanish xususiyatlarini ham aniqladik: asosan hatto bitta yoshda ham sensitiv davrlarning nomoyon boʼlish xususiyati mos kelmaydi; koʼrsatkichlarning oʼzgarish shiddati maʼlum bir toʼlqinsimon tarzda kechishi aniqlandi; astenoid va torakal tipdagi tana tuzilishiga ega boʼlgan oʼsmirlarda yosh ulgʼayishi bilan kuch qobiliyatlari rivojlanish shiddati oshish kuzatiladi, mushakli va digestiv turdagi shugʼullanuvchilarda esa ushbu tavsiflarning oʼsish shiddati oshishi nisbatan pasayadi.
Oʼsmirlarni ommaviy tekshiruvi shuni koʼrsatadiki, jismoniy tarbiya boʼyicha oʼquv jarayonining kuch yoʼnalishi kuch qobiliyatlari rivojlanishning yoshga xos dinamikasini inobatga olishi kerak.
3.4- jadval