|
Maktabgacha va boshlang’ich ta’lim fakulteti 14-9Bt-20 guruh talabasi G’aybullayeva Niginaning O’zbek tilining sohada qo’llanilishi fanidan “Mustaqillik davrida rasmiy-idoraviy ish uslubida ro’y bergan o’zgarishlar” mavzusida tayyorlagan slayti Reja: 2. Rasmiy ish uslubining leksik tomoni Rasmiy ish uslubi, boshqa kitob uslublaridan farqli o'laroq, nisbatan barqarorlik, izolyatsiya bilan ajralib turadi. Vaqt o'tishi bilan, shubhasiz, unda muayyan o'zgarishlar yuz berdi, ammo uning asosiy xususiyatlari o'zgarishsiz qoldi. Ushbu yo'nalish quruqlik, qisqarish va hissiy rangga ega bo'lgan so'zlarning yo'qligi bilan tavsiflanadi. Rasmiy hujjatlarda ishlatiladigan til vositalarining ro'yxati oldindan belgilanadi. Uslubning eng yorqin xususiyati bu til belgilaridir (klişeler). Hujjatlar uning tuzuvchisining individualligini namoyish qilishni taklif qilmaydi. Aksincha, qog'ozni qanchalik ko'p bossa, undan foydalanish qulayroq bo'ladi. Rasmiy ish uslubida turli janrdagi hujjatlar (davlat hujjatlari, qonunlar, xalqaro shartnomalar, ko'rsatmalar va boshqalar) tuziladi. Biroq, ularda mavjud bo'lgan farqlarga qaramay, umuman olganda, ular umumiy xususiyatlarga ega: til standarti va aniqlik, bu noto'g'ri talqin qilish ehtimolini istisno qiladi. Agar ma'lumot turli yo'llar bilan talqin qilinishi mumkin bo'lsa, unda hujjat ish uslubida tuzilmaydi. Masalan, "tasdiqlashni rad etmaslik" iborasida turli joylarda vergul qo'yish jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Til me'yorlariga rioya qilib, bunday daqiqalardan qochishingiz mumkin. Muhim ishlarni tayyorlashda aynan sintaktik, leksik va morfologik tillarda to'g'ri tanlov qilish imkoniyati yaratildi. Jumlada so'z tartibiga alohida e'tibor beriladi. Rasmiy ish uslubida tuzilgan hujjatlarda ko'pincha rus tilida so'zlashadigan tizimga xos bo'lgan to'g'ridan-to'g'ri so'z tartibi buziladi. Boshqarish kontseptsiyasi boshqariladigan predmetga (tovarlar sotiladi) duch kelishdan oldin (qarz ajratish) va ta'riflar belgilangan tushunchadan (qarz majburiyatlari) ko'ra muhimroq bo'lishi mumkin Jumlalarning barcha a'zolari, qoida tariqasida, jumlalarning xususiyatlari, boshqa so'zlar bilan o'zaro bog'liqligi bilan belgilanadigan o'z joylariga ega. Uslubning o'ziga xos xususiyatlari - bu nasldan nasldagi so'zlar (Qishloq xo'jaligi boshlig'i xabari). Ushbu monografiyada mustaqillik davri o'zbek tili rasmiy-idoraviy ish uslubidagi ayrim leksik, morfologik va sintaktik o'zgarishlar tahlil qilinib, uning mazkur davrdagi taraqqiyoti ko'rsatib berilgan. Shuningdek, idoraviy ish hujjatlarida pragmatik maqsad, kommunikativ natijaviylik, subyektiv baho munosabatining namoyon bo'lishi, ish hujjatlari orqali nutqiy ta'sir ko'rsatish masalasi yoritilgan. Monografiya tilshunoslar, oliy o'quv yurtlari filologiya fakulteti talabalari va tadqiqotchilar uchun mo'ljallangan. Uslub — tilning inson faoliyatining muayyan sohasi bilan bogʻliq vazifalariga koʻra ajratilishi. Kishilar faoliyatning barcha sohalarida aloqa qilish jarayonida tildagi leksik, frazeologik, grammatik va fonetik vositalarni tanlash va ishlatishda birbirlaridan maʼlum darajada farq qiladilar. Umumxalq tili doirasida til vositalarining bunday tanlab olinishi nutqning xilmaxil koʻrinishlarining paydo boʻlishiga olib keladi. Nutq Uslub tilning vazifasi bilan bevosita bogʻliq boʻladi. Shuning uchun ham ular vazifaviy (funksional) U. deb yuritiladi. Vazifaviy U. deganda, tildan farq qiladigan qandaydir aloxdda narsa tushunilmaydi, balki aniq bir adabiy til tarkibi ichida qaraladigan, oʻziga xos xususiyatlari, xizmat qilish doirasi bilan oʻzaro farq qilib turadigan yordamchi tizim tushuniladi. .Rasmiy U. (rasmiy ish qogʻozlari U.i) — hozirgi oʻzbek adabiy tilining rasmiy yozishmalar va yuridik ishlarda amal qiladigan bir koʻrinishidir. Qonunlar matnlari, farmonlar, buyruq va koʻrsatmalar, shartnomalar, har xil rasmiy hujjatlar, tashkilotlar oʻrtasidagi yozishmalar rasmiy uslubda yoziladi. Bu U. boshqa U.dan lugaviy va grammatik xususiyatlari jihatidan farqlanadi. Rasmiy U.da soʻz va soʻz shakllarini qoʻllashda muayyan chegaralanishlar mavjud. Xususan, rasmiy ish U.ida kichraytirish, erkalash qoʻshimchalarini olgan soʻzlar, koʻtarinki,tantanavor yoki shevaga oid soʻzlar, tor doiradagi kishilargina tushunadigan soʻzlar, oʻxshatish, mubolagʻa kabi obrazli tafakkur ifodasi uchun xizmat qiluvchi shakllar ishlatilmaydi Rasmiy ish qogʻozlari matnining xolislik, aniqlik, ixchamlik, mazmuniy toʻliklikdan iborat zaruriy sifatlari undagi oʻziga xos soʻz qoʻllash, morfologik va sintaktik xususiyatlar orqali taʼmin etiladi. Bu U.dagi ran qurilishi, odatda, tasniflovchi, qayd etuvchi va qaror qiluvchi qismlarning birligiga asoslanadi. Shuning uchun ham rasmiy ish qogʻozlari (hujjatlar)da nisbatan uzun jumlalar, murakkablashgan, uyushiq boʻlakli gaplar koʻp koʻllanadi. Pekin ran tarkibida odatdagi soʻz tartibiga qatʼiy rioya qilinadi. Rasmiy U.da surok, va undov gaplar deyarli qoʻllanmaydi, asosan, darak va buyruq gaplar ishlatiladi. Matn birinchi shaxe yoki uchinchi shaxe tilidan yoziladi. Rasmiy ish qogʻozlari matnini tuzishda turgʻunlashgan, qoliplashgan soʻz birikmalaridan keng foydalaniladi. Mas, buyrukda "... soʻm maosh bilan... lavozimiga tayinlansin", yoki xizmat yozishmalarida "Sizga...ni maʼlum qilamiz". "...ga korxona kafolat beradi" kabi qoliplashgan tuzilmalar qoʻllanishi mumkin. E’tiboringiz uchun rahmat! G’aybullayeva Nigina
Do'stlaringiz bilan baham: |
