|
3.Korxonaida narxni shakllantirish jarayonini olib borish.
Dunyodagi eng katta va eng samarali xat va yuk tashuvchi kompaniyalardan biri – UPS dir. UPS yiliga 3 mlrd. dona jo‘natma va hujjat tashiydi, bu kuniga 11 mln. dona jo‘natma deganidir. Uning 1,2 mln doimiy mijozi mavjud. UPS ning ustunligi shundaki, u 1-2 ishchi kun davomida yukni dunyoning istalgan chekkasiga yetkazib beradi. Keyingi vaqtlarda kompaniya o‘z narx strukturasini qaytadan ko‘rib chiqishga majbur bo‘lmoqda. Korporativ mijozlar kompaniya juda katta hajmli yuklarga chegirma bermasligidan noliy boshlaganlar. Shu sababli, mijozlar «Federal Ekspress» va «Roadvey Pakidj Sistem» kompaniyasiga o‘tib keta boshlagan. Natijada UPS xam biznes mijozlariga katta hajm chegirmasini taqdim qila boshladi. Bu esa uning «buvingiz xizmatimiz uchun «Jeneral Motors»dek korporatsiya darajasida bir xil narxni to‘laydi» degan asosiy biznes g‘oyasiga qarshi chiqish bo‘ldi. Vaholanki, yakka shaxslar yuborayotgan yukni yetkazib berish xarajati biznes mijozlari xizmat xarajatlardan ancha yuqori bo‘ladi. Shuni hisobga olgan holda, yakka shaxslar uchun narxlar 11,4 foizga o‘sdi, korxonalar uchun esa bu ko‘rsatgich yiliga 3,4 foizni tashkil etadi.
“Prokter end Gembl”ning doimiy past narxlar strategiyasi
Mahsulotlar narxini qanday va kim tomonidan nazorat qilinishi kerakligini belgilash oson masala emasdir. Firmaning narx siyosati qanday bo‘lishi kerak? Firma foyda stavkasi qanday darajada bo‘lsa, adolatli narx yuzaga keladi? Shu singari masalalar hozirgi vaqtda ham dolzarb bo‘lib qolmoqda. Firmalarning o‘zi ham aniq bir narx siyosati qo‘llamagunlaricha bozordagi muvaffaqiyatni ta’minlay olmasliklarini anglamoqdalar.
“Prokter end Gembl” kompaniyasi yangi “har kungi past narxlar” strategiyasini shakllantirish jarayonida sotuvni rag‘batlantirish siyosatidan voz kechib o‘z mahsulotlariga doimiy bir narxni belgilash yo‘liga o‘tgan. Oldin mavjud bo‘lgan har qanday narx chegirmalari va vositachilarni rag‘batlantirish usullari yo‘qotilgan.
Odatda ishlab chiqaruvchilar chakana narxlarni pasaytiradi degan maqsadda vositachilarga turli chegirmalar taklif etardilar. Ammo vositachilar ko‘p hollarda narxlarni oldingi darajada saqlab turib, bu chegirmalardan katta foyda olardilar. Shuningdek, chegirmalar ma’lum bir muddat oraliqlarida berilardi. Vositachilar ham buyurtmaning asosiy qismini shu vaqt oraliqlarida rejalashtirib, boshqa vaqtlarda arzimas miqdorda buyurtma berish bilan chegaralanardilar. Buning natijasida mahsulotning ko‘p qismini arzon narxlarda qo‘lga kiritardilar. Bunday operatsiyalar natijasida vositachilar ham, ishlab chiqaruvchilar ham iste’molchilar hisobiga katta foyda darajasiga erishardi. Shunday faoliyatga chek qo‘yish uchun “Prokter end Gembl” kompaniyasi o‘z narxlarini doimiy bir xil darajada tutishga qaror qildi.
Narx belgilashda uch turdagi usullar keng qo‘llaniladi: xarajatlarga asoslangan, xaridorga asoslangan va raqobatga asoslangan usullar.
Xarajatlarga asoslangan usullar.
Xarajat + foyda usuli. Bu eng oddiy usul bo‘lib, maxsulot tannarxiga foyda darajasini qo‘yishi orqali narx shakllantirilishi amalga oshirildi. Masalan, radio ishlab chiqaruvchi korxonaning ishlab chiqarish xarajatlari quyidagicha bo‘lishi mumkin:
O‘zgaruvchan xarajatlar 10 yevro
Doimiy xarajatlar 3000 000 yevro
Maxsulot soni 50 000.
Maxsulot tannarxi quyidagiga teng bo‘ladi:
Doimiy xarajat 300 000
Tannarx = O‘zgaruvchan xarajat + ---------------------------=10 + --------------- = 16
Maxsulot soni 50 000
Ишлаб chiqaruvchi, 20% фойда даражасини мақсад қилиб олган бўлса, нарх қуйидагича бўлади:
Таннарх 16
Махсулот нархи = ------------------------------- = ----------- = 20 евро.
(1-фойда даражаси) (1-0,2)
Zararsizlik nuktasini aniqlash. Zararsizlik nuqtasi xarajatlarning to‘liq qoplanish chegarasini ko‘rsatadi. Zararsizlik nuqtasi quyidagi formula bilan aniqlanadi:
Doimiy xarajatlar
Zararsizlik nuqtasi = -----------------------------------------
(narx - o‘zgaruvchan xarajatlar)
Yuqoridagi misolga binoan:
300 000
------------------- = 30 000
(20-10)
Mazkur fikrning aksini quyidagi chizmada ko‘rish mumkin.
7.1-chizma. Zararsizlik nuqtasini aniqlash
Зарарсизлик нуšтаси
Demak, korxona 30 000 mahsulot sotgandan keyingina o‘z xarajatlarini to‘liq qoplaydi. Keyingina sotilgan xar bir mahsulot foyda keltira boshlaydi.
Xaridorga asoslangan narx belgilash usuli. Korxonalar mahsulotga xaridor fikrida qiymat asosida narx belgilash ham mumkin. Narx-xaridorlar to‘lashga tayyor bo‘lgan miqdor asosida belgilanadi. Bunda narx belgilash uchun mijozlar extiyojlari o‘rganiladi va ularning maxsulot xususiyatlariga beradigan aniqlanadi. Shu qiymat asosida narx darajasi topiladi va korxona xarajatlari shu narx chegarasida bo‘lishi ta’minlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
