Buxoro davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti

Prezidentimiz  Islom  Karimov  rahnamoligida  huquqiy  demokratik 

davlat  va  kuchli  fuqarolik  jamiyati  barpo  etish  yo‘lida  keng  ko‘lamli 

islohotlar  amalga  oshirilmoqda.  Bu  jarayonda  siyosiy  partiyalarning  rolini 

kuchaytirish, 

ijtimoiy-siyosiy 

va 

iqtisodiy 

taraqqiyotning 

ustuvor 

yo‘nalishlarini  belgilash  hamda  ro‘yobga  chiqarishda  ularning  ishtirokini 

kengaytirishga alohida e’tibor qaratilmoqda

1

. 

 

O‘zbekiston  Respublikasining  Konstitutsiyasi,  «Davlat  boshqaruvini 

yangilash  va  yanada  demokratlashtirish  hamda  mamlakatni  modernizatsiya 

qilishda  siyosiy  partiyalarning  rolini  kuchaytirish  to‘g‘risida»gi  Konstitutsiyaviy 

qonun,  «Siyosiy  partiyalar  to‘g‘risida»,  «Siyosiy  partiyalarni  moliyalashtirish 

to‘g‘risida»gi  qonunlar  partiyalarni  rivojlantirish  uchun  mustahkam  huquqiy  asos 

bo‘lmoqda.  

Davlatimiz  rahbari  tomonidan  taqdim  etilgan  Mamlakatimizda  demokratik 

islohotlarni  yanada  chuqurlashtirish  va  fuqarolik  jamiyatini  rivojlantirish 

konsepsiyasi asosida qabul qilingan qonunlar davlat hokimiyati organlari tizimida 

Oliy  Majlisning  roli  va  ahamiyatini  sezilarli  darajada  kuchaytirdi.  Vazirlar 

                                                 

1

  M. Qirg’izboyev. Fuqarolik jamiyati: Siyosiy partiyalar, mafkuralar, madaniyatlar. T. 1998 yil, 38-bet 

 

---

53 

 

Mahkamasi,  ijro  hokimiyati  organlarining  parlament  oldida,  joylardagi  davlat 

boshqaruvi  organlarining  xalq  deputatlari  Kengashlari  oldidagi  mas’uliyati 

oshirildi. 

Oliy  Majlis  Qonunchilik palatasiga saylovlarda  eng ko‘p  deputatlik  o‘rnini 

olgan  siyosiy  partiya  tomonidan  O‘zbekiston  Respublikasi  Bosh  vaziri  nomzodi 

taklif  etilishi  tamoyili  hamda  hukumatga  nisbatan  ishonchsizlik  votumi 

institutining joriy etilishi siyosiy partiyalarning ahamiyatini yanada oshirdi.  

Prezidentimiz  Islom  Karimov  Konstitutsiyamiz  qabul  qilinganining  22-

yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruzasida ta’kidlaganidek, siyosiy 

partiyalarning  yetuklik  darajasi,  fuqarolarimizning  huquqiy  ongi,  siyosiy  va 

huquqiy  madaniyati  tobora  yuksalib  borayotgani,  hech  shubhasiz,  ushbu 

konstitutsiyaviy  islohotlarning  eng  muhim  asosi,  ularni  amalga  oshirishning  hal 

qiluvchi sharti va garoviga aylanmoqda. 

Bugungi kunda siyosiy partiyalar davlat va jamiyat tayanchiga aylanmoqda. 

Ularning har biri saylovlarda yutib chiqib, mamlakatimiz siyosiy-ijtimoiy hayotida 

muhim rol o‘ynashga intilmoqda.  

2014-yil  21-dekabrda  bo‘lib  o‘tgan  O‘zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisi 

Qonunchilik  palatasi,  xalq  deputatlari  viloyat,  tuman  va  shahar  Kengashlariga 

saylov  ham  fikrimizning  yorqin  misolidir.  Shu  kunlarda  siyosiy  partiyalar 

o‘rtasidagi  raqobat,  bahs-munozaralar  avjiga  chiqmoqda.  Har  bir  siyosiy  partiya 

saylovchilar bilan uchrashuvlarda, ommaviy axborot vositalari orqali o‘z g‘oya va 

maqsadlarini ilgari surib, ijtimoiy-iqtisodiy dasturlarini targ‘ib etayotir. 

Shunday bo’lsada jamiyatimizda ko’ppartiyaviylik tizimini takomillashtirish 

jarayonida  ayrim  muammolar  borligi  ko’zga  tashlanadi.  Ma’lumki,  qonun 

chiqaruvchi  va  vakillik  organlariga  saylovlarda  qatnashayotgan  har  bir  siyosiy 

partiya, 

birinchidan

,  o’z  qiyofasiga,  jamiyatning  o’zi  suyanadigan  qatlamlari 

manfaatlariniifoda  qiluvchi  aniq  dasturi,  patformalari,  shiorlari

1

; 

ikkinchidan,

 

o’zining  elektorati,  ma’lum  va  doimiy  saylovchilariga  ega  bo’lishi; 

                                                 

1

 Batafsilroq qarang: Xo’janazarov I. Fuqarolik jamiyati institutlari – parlament saylovlariga tayyorgarlik ko’rish va 

uni o’tkazishning harakat dasturlarida//Fuqarolik jamiyati. 2009-№3 – B-19-20. 

---

54 

 

uchinchidan,

obro’-e’tibor  orttirishga  intilishi,  ko’proq  ishonch  qozonishi; 

to’rtinchidan,

qonun  chiqaruvchi  va  vakillik  organlari,  keyinchalik  esa 

hokimyatning ijroiya organlarida ko’proq o’rin olishga harakat qilmog’I darkor

1

.  

Shuni ham aytish kerakki, partiya o’z saylovoldi dasturining eng to’g’ri ekani, 

davlat  va  jamiyat  intilayotgan  maqsad,  farovon  hayotga  aynan  mana  shu  dastur 

orqali erishish mumkinligini isbot qilgan holda, uni izchillik bilan hayotga tadbiq 

etishi  lozimligini  muammo  sifatida  ko’rish  mumkin.  Chunki  saylov  kuniga  qadar 

partiyalar  dasturidan  xalq  xabardor  bo’lib,  u  tomonidan  berilgan  ishonch  va 

va’dalarga xalqning umidi uyg’onib, partiya elektorati shakllanadi. Saylov o’tgach, 

mobodo saylovlarda yetarli ovoz to’play olmasa yuqoridagi partiyadan ko’rsatilgan 

nomzod tomonidan berilgan va’dalar amalga oshmay qolayotganini biz  muammo 

sifatida aytsak bo’ladi. Lekin, o’sha nomzod partiyaning keyingi saylovlarda yutib 

chiqishi mumkinligini o’ylamaydi. 

Hammaga  ma’lumki,  siyosiy  partiyalar  saylov  arafasida  o’z  elektoratini 

o’ylantirayotgan  sotsial  –  iqtisodiy  muammolarni  yanada  chuqurroq  o’rganishi, 

ularni  hal  etish  bo’yicha  zarur  choralarni  ko’rishga  diqqat  –  e’tiborini  qaratish 

lozim.  Partiyalar  izchil  ish  olib  borishi,  siyosiy  tajriba  orttirishi,  o’zining  doimiy 

saylovchilariga tayanish uchun faol harakat qilishi lozim. Demokratik  islohotlarni 

yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirishni maqsad qilib olgan 

har bir siyosiy partiya: 

1) davlat hokimyati va boshqaruvini demokratlashtirish;  

2) sud – huquq tizimini isloh etish; 

3) axborot sohasini isloh qilish, axborot va so’z erkinligini ta’minlash; 

4) saylov huquqi erkinligini ta’minlash va saylov qonunchiligini rivojlantirish; 

5) fuqarolik jamiyatining turli institutlarini shakllantirish va rivojlantirish; 

6)  demokratik  bozor  islohotlarini  va  iqtisodiyotini  liberallashtirishni  yanada 

chuqurlashtirish sohalariga o’z munosabatini bildirishi lozim. 

  

Shuningdek,  partiyalar  o’rtasida  sog’lom  raqobat  muhitining  samarasi 

kamroq  ekanligini  muammo  sifatida  ham  aytish  mumkin.  Mamlakatda 

                                                 

1

 Karimov I.A.“Tanlagan yo’limiz to’g’riligiga ishonchimiz komil”. 1996-y.16-fevral.// 

www.press-service.uz

   

---

55 

 

yashaydigan har bir fuqaro  o’z orzu  –  umidlarini  faqat  mavjud  siyosiy  partiyalar 

orqali  ko’rish  imkonini  yaratish  bugungi  kun  uchun  muhimdir.  Bunda  fuqarolar 

qabul  qilinayotgan  qonunlarga,  mamlakatdagi  islohotlarga  bevosita  o’z  hissasini 

qo’shib,  mamlakat  siyosiy  hayotidan  xabardor  bolib  borishi  demakdir.  Natijada 

fuqarolarda  huquqiy  ong,  milliy  g’oyaga  sadoqat,  vatanparvarlik  tuyg’ulari 

shakllanadi. 

Siyosiy partiya shuning uchun ham siyosiy ki, uning diqqat markazida davlat 

hokimiyatini  demokratik  saylovlar  orqali  egallash  maqsadi  turadi.  U  shuning 

uchun  ham  partiya-ki,  xalqning  muayyan  qismini  uyushtiradi,  va  undan  ma‘lum 

muddatga  davlatni  idora  etishga  vakolat  oladi.  Davlat  hokimiyatini  egallash  esa, 

o’z navbatida, siyosiy partiyaning dasturiy maqsadlari, xalqqa bergan saylov oldi 

va‘dalarini bajarish uchun rasmiy murvat bo’lib xizmat qiladi

1

. 

 

Lekin bundan partiyalar hamisha ham o’z ishlarini risoladagiday bajaradilar, 

ular  farishtalar  kabi  benuqsondirlar,  degan  fikr  kelib  chiqmasligi  kerak.  Bizdagi 

mavjud  partiya  va  harakatlar  demokratiya  sharoitida  yashab  ko’rmagan.  Ularning 

har biri o’zini mutloq haqiqat jarchisi deb biladi. To’g’risini aytsak, o’zaro hurmat, 

bahs va munozara yetishmaydi. 

 

Siyosiy  partiyalarning  O’zbekistonda  qurilayotgan  demokratik  jamiyatda 

tutish  lozim  bo’lgan  o’rni  va  ularning  unda  bajaradigan  ijtimoiy  vazifalarning 

ahamiyati to’g’risidagi qoida va xulosalar, davlatimiz rahbari tomonidan muttasil 

rivojlantirib kelinmoqda. 

 

Respublikamiz Prezidenti I. Karimov O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi 

Qonunchilik  palatasining  birinchi  yig’ilishida  “Parlament  –  jamiyat  hayotining 

kuzgusi” degan mavzuda 27 yanvar 2005 yilda so’zlagan nutqida ko’ppartiyaviylik 

masalasiga alohida urg’u berib o’tdi. 

Ko’ppartiyaviylik  tizimi  nima  uchun  zarur  degan  savolga  javob  berib 

qo’yidagilarni sanab berdi. Birinchidan,  ko’ppartiyaviylik, avvalo, jamiyatimizda 

o’z  manfaat  va  qarashlariga  ega  bo’lgan  har  qaysi  ijtimoiy  qatlam  va  guruhning 

                                                 

1

 Xo’janazarov I. Fuqarolik jamiyati institutlari – parlament saylovlariga tayyorgarlik ko’rish va  uni o’tkazishning 

harakat dasturlarida//Fuqarolik jamiyati. 2009-№3 – B-23 

---

56 

 

maqsad  va  intilishlarini  to’liq  aks  ettirish  uchun  kerak.  Chunki  hayot  bor  ekan, 

inson  bor  ekan,  har  qaysi  toifa  o’zining  manfaatlarini  qandaydir  yo’llar  bilan 

amalga  oshirishga  harakat  qiladi.  Ikkinchidan,  siyosiy  partiyalar  o’z  g’oyasi, 

maqsad  va  vazifalari  bilan  bir-biridan  farq  qilishi  zarur.  Uchinchidan,  siyosiy 

partiyalar  xalqni,  millatni  qadim-qadimdan  birlashtirib  kelayotgan  mushtarak 

g’oyalar  ham  borligini  doimo  esda  tutishi  zarur.  U  o’z  manfaatlarini  himoya 

qilishda  bir-biriga  raqib  yoki  muxolifat  bo’lishi  mumkin,  lekin  yagona  Vatan 

yagona xalq manfaatlari haqida gap ketganda hammasi bir musht bo’lib birlashishi 

darkor.  To’rtinchidan,  har  qaysi  partiyaning  o’z  elektorati  uni  qo’llab-

quvvatlaydigan ijtimoiy qatlam bo’lishi lozim. Agar shunday bo’lmasa, bu partiya 

haqiqiy  siyosiy  kuch  bo’la  olmaydi.  Beshinchidan,  bizda  mintaqaviy  partiyalar 

yo’q  va  bo’lmaydi  ham.  Har    qaysi  partiya  umummilliy  partiya  sifatida  faoliyat 

yuritishi  kerak.  Ular  markazda  qolib  ketmasligi  va  joylarda  albatta  o’z  a‘zolari, 

faollari  va  tarafdorlariga  ega  bo’lishi  lozim.  Agar  shunday  bo’lmasa,  har  qanday 

partiya siyosat sahnasidan tushib ketadi. 

Xo’sh, shunday ekan partiyalarning siyosiy  mavqei nima bilan belgilanadi, 

degan  savol  tug’ilishi  mumkin:  Birinchidan,  saflarining  jipsligi,  siyosiy 

dasturlarining  ommalashganlik  darajasi,  muloqot,  targ’ibot  va  tashviqot 

imkoniyatlari  ko’lami,  g’oyaviy  ishlarining  ko’pchilikka  manzurligi  bilan; 

ikkinchidan,  aniq  va  puxta  ishlab  chiqilib  ommalashtirilgan  g’oyaviy  mo’ljali 

uning  hokimiyat  uchun  olib  borayotgan  kurashida  saylovchilari  ko’lamini  ham 

kengaytiradi. 

Partiyalar  o’z  siyosiy  maqsadlarini  amalga  oshirishda  turli  xil  yo’llarni 

tanlashlari  mumkin.  Partiya  jamiyat  hayotini  demokratlashtirishda  va  har  bir 

mamlakat  oldida  turgan  vazifalarni  amalga  oshirishda  o’ziga  xos  o’ringa  ega 

bo’ladi  hamda  muayyan  funktsiyalarni  bajaradi.  Bu  funktsiyalarni  ikkiga  bo’lish 

mumkin: ichki funksiyalar va tashqi funktsiyalar

1

. 

                                                 

1

 M. Qirg’izboev. Fuqarolik jamiyati: Siyosiy partiyalar, mafkuralar, madaniyatlar. T. 1998 yil, 31-bet 

 

---

57 

 

Ichki  funktsiyalarga  qo’yidagilar  kiradi:  partiyaga  a‘zolar  qabul  qilish;