Buxoro davlat universiteti biologiya kafedrasi embriologiya va gistologiya

Nazorat uchun savollar: 
1. Qon organizmda nima funktsiyalarni bajaradi? 
2. Qon necha qismdan iborat? 
3. Eritrotsitlar qanday tuzilishga ega? 
4. Eritrotsitlar organizmda nima vazifani bajaradi? 
5. Baqa  qonining trombositlari odam, it, kalamush   trombotsitlaridan  qanday  farq 
qiladi?  6. Eritrotsitlar nima uchun ―tut mevasi‖ shaklini oladi? 
13-mashg'ulot. Mavzu:  Limfa tóqimasi. 
       Nazariy tushuncha. Umurtqali hayvonlar organizmida qon tomirlar tizimidan 
tashqari  limfatik  tomirlar  mavjud.  Bu  nozik  tomirlar  ichidan  sarg‘imtir  rangda 
oqsil tabiatiga ega bólgan va óz tarkibida shaklli elementlarni saqlagan suyuqlik-
limfa  oqadi.  Limfa  limfoplazmadan  va  shaklli  elementlardan  iborat.  kimyoviy 
tuzilishi  jihatidan  oqsil  fraksiyalaridan  albumin  limfoplpzmada  globulindan 
birmuncha  kópdir.  Oqsildan  tashqari  limfoplazmada  fermentlar,  neytral  yog‘lar, 
oddiy karbonsuv, erigan mineral tuzlar va mikroelementlar bóladi.  

---

Shaklli elementlar asosan limfositlar, monositlardan tashkil topgan. Bundan 
tashqari  leykositlarning  boshqa  turlari,  bir  oz  miqdorda  eritrositlar  ham  uchraydi. 
Qon  kapillyarlari  va  tóqima  hujayralari  oralig‘idagi  biriktiruvchi  tóqima  qatlam-
larida tóqima suyuqligi bilan tólgan hujayralararo tirqishlar mavjud. Suyuqlik qon 
ózanidan  tóqimalarga,  tóqima  suyuqligi  esa  qon  ózaniga  ótishi  mumkin.  Bu  su-
yuqlikning  harakati  qon  va  tóqima  suyuqligi  osmotik  bosimining  farqiga  hamda 
kapillyarlardagi  gidrostatik bosimga  bog‘liq.  Tóqima  suyuqligi limfa  kapillyariga 
ótadi,  sóngra  limfa  yóllari  orqali  limfa  tugunlariga  yónaladi.  Limfa  tugunlarida 
suyuqlik  limfositlar  va  monositlar  bilan  boyiydi.  Keyinchalik  limfa  tomirlari 
kókrak  limfa  yóliga,  undan  esa  limfa  vena  qoniga  quyiladi.  Limfa  donasiz 
leykositlar,  asosan,  limfositlar  tutgan  tóqima  suyuqligidan  iborat.  Kimyoviy 
tarkibiga kóra, u qon plazmasiga yaqin, lekin unda oqsil tanachalarining miqdori 
kamroq. 
Limfa  tarkibi  organizm  holatiga  qarab  ózgarib  turadi.  Periferik  limfa 
tomirlari  bir  uchi  berk  naychani  eslatadi.  Uning  ichidagi  limfa  suyuqligi 
limfoplazmadan  tashkil  topgan  bólib,  qon  shaklli  elementlari  kórinmaydi.  Limfa 
suyuqligi limfa tugunlaridan ótish jarayonida limfositlarga boyiydi. Markaziy limfa 
tomirlaridagi  limfa  suyuqligi  qon  shaklli  elementlarini  kóp  tutadi.  3  xil  limfa 
suyuqligi  farq  qilinadi;  1.  periferik    limfa  (limfa  tugunida).  2.  oraliq  limfa  (limfa 
tugunidan  ótgandan  sóng).  3.  markaziy  limfa  (kókrak  qafasida  joylashgan  yirik 
limfatik tomirdagi limfa).