Buxoro davlat universiteti biologiya kafedrasi embriologiya va gistologiya

 
Sinov uchun savollar: 
1. Diskoblastula nima? 
2. Gastulyasiyaning ilk bosqichi qachon va qaerda sodir bo‗ladi? 
3. Gastrulyasiyaning ikkinchi bosqichi qachon va qaerda sodir bo‗ladi. 
4. Nerv nayi va xorda qanday shakllanadi? 
5. Somitlar va ikkilamchi tana bo‗shlig‗i qanday shakllanadi? 
 

---

13-MASHG‘ULOT 
Sut emizuvchilarning dastlabki embrional taraqqiyoti. 
Mashg‘ulotning maqsadi: Sut emizuvchi hayvonlarning dastlabki embrional 
taraqqiyotini  o‗rganish.  Sut  emizuvchi  hayvonlar  embrional  taraqqiyotining 
maydalanish bosqichi va gastrulyasiya bosqichlarini  o‗rganish. 
Kerakli  jihozlar:  mikroskoplar,  yoritgich  chiroqlar,  tayyor  gistologik 
preparatlar jamlanmasi, amaliyot darsi uchun uslubiy  qo‗llanmalar, amaliyot darsi 
uchun daftarlar, oddiy qalamlar va ruchkalar. 
  Yo‗ldoshli  sut  emizuvchilarning  tuxum  hujayralarida  sariqlik  modda 
bo‗lmaydi yoki juda kam bo‗ladi. Otalangan tuxum  hujayralarining maydalanishi 
to‗liq va tekis bo‗ladi. Otalangan tuxum hujayraning jadal maydalanishi natijasida 
ikki xil blastomerlar trofoblast va  embrioblastlar hosil bo‗ladi. Trofoblastlar hajm 
jihatidan  kattaroq  bo‗lib,  umumiy  blastomerlarning  atrofini  o‗rab  oladi. 
Embrioblastlar  umumiy  blastomerlarning  atrofini  o‗rab  oladi.  Embrioblastlar 
umumiy blastomerlarning o‗rtasida joylashadi.  
Dastlabki  taraqqiyot  davrida  trofoblast  va  embrioblast  orasida  kichkinagina 
bo‗shliqhosil bo‗ladi. Keyinchalik bu bo‗shliq kattalashib blastodermik pufakchaga 
aylanadi.  Trofoblast  hujayralari  pufakchaning  devorini  tashkil  qiladi,  embrioblast 
esa  pufakchaning  ichki  animal  qutbida  joylashadi,  bunga  embrion  tugunchasi 
deyiladi.  Blastodermik  pufakchaning  hajmi  kattalashib,  tashqi  yuzasi  bilan  ona 
bachadonining  ichki  epiteliy  qatlami  bilan  tutashadi.  Trofoblastning  tashqi 
yuzasida  o‗simtalar,  ya‘ni  voronkalar  hosil  qiladi.  Bu  varonkalar  bachadon 
devoriga botib kira boshlaydi. 
 SHunday  qilib  embrion  trofoblast  to‗qimasi  orqali  dastlab  ona  organizmi 
bilan  birikadi  va  undan  ozuqa  modda  ola  boshlaydi.  Bu  davrga  kelib  embroblast 
tugunchasining tarkibining animal tomonida embrion diskini hosil qiladi. Embrion 
diskinining bir qism blastomerlari diskdan ajralib, pastki tomonida alohida qatlam 
hosil  qiladi.  SHunday  qilib,  embrionning  dastlab  ikkita  qatlami-ektoderma 
entoderma  qatlamlari  shakllanadi.  qalqonchaning  o‗rta  qismida  uzunasiga 
cho‗zilgan  egatcha  paydo  bo‗ladi.  Egatchaning  oldingi  tomonida  genzen  nomi 

---

bilan  ataladigan  tuguncha  hosil  bo‗ladi.  Genzen  tugunchaning  oldingi  tomoni 
ichkariga  botib  kiradi-da  chuqurcha  paydo  bo‗ladi.  Bu  chuqurcha  blastopor 
deyiladi.  
Gastrulyasiya davrida embrionning uchta varaqasi: ektoderma,  entoderma va 
mezodermalari  shakllanadi.  Keyinchalik  ektodermadan  embrionning  nerv  nayi, 
mezodermadan o‗q skleti, entodermadan ichak nayi shakllanadi.