Buxoro davlat universiteti biologiya kafedrasi embriologiya va gistologiya

Sinov uchun savollar: 
1. Neyrulyasiya jarayoniga tushuncha bering. 
2. Lansetlikda neyroulyasiya anday kechadi? 
3. Amfibiya va ushlarda neyrulyasiyai anday kechadi? 
4. Sut emizuvchilarda neyruliyasiya anday kechadi? 
 
12-MASHG‘ULOT 
Qushlar embrionining gastrulyasiyasi 
 
Mashg‘ulotning maqsadi: Qushlar embrioni gastrulyasiyasi bilan tanishish. 
Kerakli  jihozlar:  mikroskoplar,  yoritgich  chiroqlar,  tayyor  gistologik 
preparatlar  jamlanmasi,  amaliyot  darsi  uchun  uslubiy  qullanmalar,  amaliyot  darsi 
uchun daftarlar, oddiy qalamlar va ruchkalar. 
 
  Qushlarda  gastrulyasiya  protsessi  lansetnik  va  amfibiyalarnikidan  ozgina 
farqqiladi.  Bularda  maydalanish  qisman  va  diskoidal  bo‗lganligi  uchun, 
maydalanish  prosessida  hosil  bo‗lgan  blastomerlar  sariqlik  moddaning  animal 
tomonida  disk  shaklida  joylashadi.  Diskning  o‗rta  qismi  yuqoriga  ko‗tarilib, 
sariqlik  modda  bilan  disk  orasida  blastosel  bo‗shlig‗i  paydo  bo‗ladi.  Disk 

---

qatlamidagi  hujayralarning  bir  qismi  diskdan  ajralib,  ektodermaning  pastida  ichki 
qatlamini hosil qiladi. Bu qatlam hujayralari shakllanib, entodermaga aylanadi. Bu 
gastrulyasiyaning  birinchi  fazasi  deb  ataladi.  Keyinchalik  diskning  markazida 
embrion  qalqonchasi  paydo  bo‗ladi.  Hujayralarning  faol  shakllanishi  va  harakat 
qilishi  natijasida  qalqonchada  birlamchi  yo‗l-yo‗l  chiziqcha  hosil  bo‗ladi.  Bu 
chiziq,  hujayralarning  jadal  harakat  qilishda  oldinga  qarab  bo‗yiga  cho‗ziladi  va 
noksimon  genzen  tugunchasi  deb  nom  olgan  tuguncha  shakllanadi.  Tugunchada 
kichkina  chuqurcha  paydo  bo‗ladi.  Bu  chuqurcha  o‗z  mohiyati  bilan  blastoporga 
mos  keladi.  Gastrulaning  ikkinchi  fazasida  xuddi  shu  chuqurcha  orqali  xorda  va 
mezoderma  shakllanadigan  hujayralar  ichki  tomonga  qarab  siljiy  boshlaydi. 
Birinchi  navbatda  chuqurcha  orqali  ektoderma  ostiga  xordani  hosil  qiladigan 
hujayralar  siljib  o‗tadilar  va  bulardan  xorda  shakllanadi.  CHuqurchaning  yon 
tomonlaridan ichkariga qarab mezoderma hosil bo‗ladigan hujayra o‗ta boshlaydi. 
Ular xordaning  yon tomonlariga  tarqalib, ektoderma  va  entoderma  qatlamlarining 
orasida  joylashadi.  Bulardan  embrionning  mezoderma  qatlami  hosil  bo‗ladi. 
Gastrulyasiya  prosessi  tugashi  bilan  nerv  shakllana  boshlaydi,  ya‘ni  xordaning 
ustki  tomonidagi  ektodermadan  nerv  plastinkasi  rivojlanadi.  Nerv  plastinkasining 
ikki  yon  tomonida  burma  paydo  bo‗ladi.  Burmalar  yuqoriga  ko‗tarilib,  nerv 
plastinkasi tarnovchaga aylanadi. Tarnovchaning burmalari bir-biriga yaqinlashadi-
da tutashib ketadi va nerv nayiga aylanadi.