Buxoro davlat universiteti «axborot texnologiyalari»

Dastur ta’minotini yaratish va undan foydalanish bosqichlari kaskad modeli
DT ning dastlabki ishlab chiqilgan modellaridan biri sharshara (vodopad) modeli (waterfall model) hisoblanadi, yoki boshqachasiga kaskadli modeldir.

2- rasm. Dastur ta’minotini ishlab chiqishning kaskadli modeli
Agar axborot tizimini loyiha sifatida tasavvur etsak, uni ishlab chiqishning “sharshara” modelini quyidagicha tasavvur etish mumkin:

• 
  Birinchi etapda echilishi kerak bulgan muammo buyicha buyurtmachi talablari o’rganiladi. Ushbu etap natijasi bo’lib texnik topshiriq hisoblanadi.
  
• 
  Ikkinchi etapda texnik topshirikda berilgan talablar bo’yicha loyiha echimlari tayyorlanadi. Ushbu etap natijasi bulib loyihani amalga oshirish uchun kerakli loyiha hujjatlari to’plami hisoblanadi.
  
• 
  Uchinchi etap loyihani amalga oshirish hisoblanadi. Bunda loyiha hujjatlari asosida dastur ta’minoti yaratiladi. Ushbu etap natijasi bulib tayyor dasturiy mahsulot hisoblanadi.
  
• 
  Turtinchi etapda tayyor dasturiy maxsulotning texnik topshiriqka mosligi tekshiriladi. Tajribada ayrim kamchiliklar kurinib kolishi mumkin, ular tuzatiladi.
  
• 
  Oxirgi etap tayyor mahsulotni buyurtmachiga etkazish. Bunda buyurtmachiga etkazilganligi hujjatlashtiriladi.
  

An’anaviy model hisoblangan sharshara yoki kaskadli model boshqaruv uchun juda qulaydir. Bu model keyingi faza ishlashi boshlanishidan oldin ixtiyoriy faza ishi tugallanishini ko’zda tutadi. Har bir bosqichdan keyin hamma qilingan ishlar qayta ko’riladi va hujjatlanadi. Har qaysi vaqtda yaratilish jarayoni qaysi darajaga etganligi yaqqol aniqlanadi.

Kaskadli modelning ustunlik tomonlari:

• 
  Har bir etap oxirida bajarilish natijalari bulgan loyiha hujjatlari tayyorlanadi. Oxirgi etaplarda foydalanuvchiga kursatmalar xam tayyorlanadi.
  
• 
  Mantikiy ketma-ketlikdagi bajariladigan ishlarning tugatish vaqti va unga ketadigan xarajatlarni rejalashtirishga imkon beradi.
  
• 
  Kaskadli model ko’pincha muxandislik vazifalarini bajarishda o’zining yaxshi tomonlarini ko’rsatdi.
  

Kaskadli modelning kamchiliklari:

• 
  Natijani olish uchun loyiha oxirigacha kutish kerak.
  
• 
  Bir etapda yul quyilgan kamchilik keyingi etaplardagina bilinadi, keyingi etapda utilganda esa oldingi etap hujjatlashtirilgan buladi.
  
• 
  Buyurtmachi oralik etap natijalarini kurmaydi.
  
• 
  Tavakkalchilik yukori darajada va kiritilgan mablag koplanishi xavf ostida koladi
  
• 
  Etaplarda topilgan kamchiliklar uni boshkarishda xam kiyinchiliklar tugdiradi.
  
• 
  Xato topilgandan sung uni aybdorini kidirish boshlanadi, kollektivda axillik buziladi.
  

An’anaviy “sharshara” modelining kuchli va kuchsiz taraflarini quyidagi jadvalda keltirilgan: