Buxoro Davlat Universiteti “Agronomiya va BioTexnologiya” fakulteti 13. 1-bioT-21 guruh talabasi Baxriddinova Shaxrizodaning “O’simlikshunoslik” fanidan mustaqil ishi

Dunyodagi barcha tirik organizmlarning energiya manbai Quyosh hisoblanadi, Quyosh nurini bir hujayrali va ko`p hujayrali organizmlarning ayrimlari to`g`ridan-to`g`ri o`zlashtiradi. Fotosintez va sintez deyilganda yashil o`simliklar va ayrim fotosintezlanuvchi mikroorganizmlarning Quyosh energiyasi nurlarini organik moddalar kimyoviy bog`lanish energiyasiga aylantirishi tushuniladi. Fotosintez jarayonida yashil o`simliklar hujayralaridagi xlorofillar yorug`likni o`zlashtirib oladi.

Fotosintezdagi kimyoviy jarayon uglekislota va suvning uglerod va kislorodga aylanishidir. Bu jarayondagi kimyoviy reaksiyani quyidagicha ifodalash mumkin. 6CO2+ 6H2+O Quyosh energiyasi fotosintez +C6H12O6+6O2 Reaksiyada uglevodlar sarflanganiga qaraganda ko`proq energiya hosil qiladi. Shunday qilib, Quyosh energiyasi evaziga energiya beruvchi moddalar (CO2 va H2O) boy energiya beruvchi manba uglevod va kislorodga aylanadi.

Fotosintezdan unumli foydalanish lozim, qishloq xo`jaligi ekinlarining mahsuldorligi fotosintezga bog`liq. Odatda, ma'lum bir ekinning umumiy biomassaga emas, balki muayyan bir o`simlik organining ko`p bo`lishiga e'tibor beriladi. Masalan, don, ildizmeva, meva h.k.lar. Bularni aniqlash uchun maxsus ko`rsatkich-xo`jalik samaradorligi koeffitsienti K xo`jalik koeffitsenti kiritildi. Bu ko`rsatkich bo`yicha o`simlikning umumiy massasidan ma'lum qismi ajratib olinadi. Seleksiya ishlarida, albatta, o`simlikning xo`jalik koeffitsentini oshirish ko`zda tutiladi. Ammo o`simlikning zarur organi o`ta katta bo`lishiga erishilganda fotosintez mahsuldorligi kamaya boshlaydi. Donli ekinlarda boshoqlar o`ta katta bo`lsa, boshoqda don miqdori kam bo`ladi, qandlavlagi ildizmevasi katta bo`lsa unda qand miqdori kamayib boradi, kartoshkada esa kraxmallik darajasi kamayadi.

O`simlikning fotosintezlanuvchi organlarida juda qiziq holat ro`y beradi. Ma'lum fazada organlarda quyosh nurlarini (assimilyatlarni) qabul qilishda o`zaro raqobat boshlanadi. Boshoq, meva va ildizlar hosil bo`lishi bilan assimilyatlar shu organni ta'minlash uchun transporti (fotosintezlanuvchi) boshqa tomonga yo`naladi. Natijada ba'zi organlar (ko`proq ildizlar)da assimilyatlar kamchil bo`ladi. Bug`doy boshog`ida don hosil bo`lishi bilan assimilyat miqdori boshoqda uch martaga, ildizda 5-6 martaga oshadi, barglarda esa fotosintez 2 marta kamayadi.