Buxoro davlat universiteti adizova Z. M., Avezov A. A., Norova F. F. Ma’lumotlar bazasi buxoro 2022 Mualliflar

Freymli modellar

Uzida xar xil modellarning afzalliklarini birlashtiruvchi takdim etishlarini ishlab chikishga xarakat qilish freym - takdim etishlarni vujudga kelishiga olib kelgan. Freym (ing. Frame - kolip yeki romga) - bu kandaydir andozaviy vaziyat yeki abstrakt obrazni takdim etish uchun muljallangan bilimlarning tuzilishi. Xar bir freym bilan kuyidagi axborotlar boglanadi:

1. 
   Freymdan kanday foydalanish xakidagi.
   
2. 
   Freymni bajarishdan kutilgan natijalar kanday.
   
3. 
   Agar kutishlar uzini oklamasa, nima qilish kerak.
   

Freymning yukori darajasi kayd kilingan va ushbu freym tomonidan bayen kilinayetgan moxiyatlar yeki xakikiy vaziyatlardan iborat buladi. Pastki daraja slotlardan iborat, ular freymni chakirishda axborotlar bilan tuldiriladi. Slotlar - bu ba’zi bir atributlarning tuldirilmagan ma’nosi. Obraz yeki vaziyatni aks ettirish uchun shakllashtirilgan model xam freym deb ataladi.
Freymning tuzilishini kuyidagicha takdim etish mumkin.
FREYMNING NOMI
(1-slotning nomi, 1-slotning mazmuni)
(2-slotning nomi, 2-slotning mazmuni)
……………………………………………
(N - slotnig nomi, N-slotning mazmuni)
Freymlar tizimi odatda axborotli kidirish tizimi kurinishida takdim etiladi, ulardan taklif etilayetgan freymni belgilangan vaziyatga mos keltira olinmaganda, ya’ni slotlarga ushbu slotlar bilan boglik shartlarni kanoatlantiruvchi ma’nolarni berish mumkin bulmaganda foydalaniladi. Bunday vaziyatlarda tarmokdan boshka freymni kidirish va taklif etish uchun foydalaniladi.
Freymlar - namunalar yeki bilimlar bazasida saklanayetgan timsollar va kelib tushayetgan ma’lumotlar asosida xakikiy vaziyatni aks ettirish uchun yaratiladigan freymlar - nusxalar farklanadi.
Freymning modeli yetarlicha universaldir, chunki dune xakidagi bilimlarning barcha turli tumanliklarini kuyidagilar orkali aks ettirishga imkon beradi.

• 
  Ob’ektlar va tushunchalarni aks ettirish uchun freymlar - tuzulmalar (zayem, gorov, veksel).
  
• 
  Freymlar - rollar (menedjer, kassir, mijoz)
  
• 
  Freymlar - ssenariyalar ( bankrotlik, xisadorlar majlisi)
  
• 
  Freymlar - vaziyatlar (xovotir, avariya, kurilmaning ish tartibi) va boshkalar.
  

Freymlar nazariyasining eng muxim xususiyati semantik tarmoklar nazariyasidan meros xususiyatlarini karzga olishidir. Xam freymlarda va xam semantik tarmoklarda meros koldirish AKO-alokalar buyicha sodir buladi (A – kind – of = bu). AKO slot iyerarxiyaning eng yukori darajasidagi freymni kursatadi, undan yakkol meros olinmaydi, ya’ni xuddi shunday slotning ma’nosi kuchiriladi.
Masalan, 11-rasmda kursatilgan freymlar tarmogida “Ukuvchi” tushunchasi “bola” va “odam” freymlari xususiyatini meros kilib oladi, ular iyerarxiyaning yukorirok darajasida turadilar.

Misol uchun “Ukuvchilar shirinlikni yaxshi kuradilarmi?” degan savolga: “Xa” deb javob berish kerak, chunki bu xususiyatga “bola” freymida kursatilgan barcha bolalar ega. Xususiyatlarni meros olish kisman bulishi mumkin, ya’ni, ukuvchilar uchun yeki “bola” freymidan meros kilib olinmaydi, chunki uzining shaxsiy freymida xam yakkol kursatilgan.

Bilimlarni takdim etish modellar sifatida freymlarning asosiy afzalliklari inson xotirasini tashkil qilishning konseptual asosini aks ettirish kobiliyati, xamda uning egiluvchanligi va kurgazmaligidir.