Buxoro davlat universiteti adizova Z. M., Avezov A. A., Norova F. F. Ma’lumotlar bazasi buxoro 2022 Mualliflar

Bilimlarni boglanganligi yeki agregatsiyasi relevantli bilimlarni kidirishni jadallashuvini ta’minlovchi asosiy usul buladi. Bilimlar eng muxim ob’ektlar yeki predmetli soxa moxiyatlarining atrofida tashkil kilinadi, ya’ni aloxida blok kurinishida boglanadi va takdim etiladi, bunda ba’zi bir ob’ekt xakidagi bilimlarni kidirishda tegishli blok kidiriladi va keyin blok ichida kidirish amalga oshiriladi. Bloklardagi alokalar tashki va ichki buladi.
Ichki alokalar blokning tuzilishini aks ettiradi, tashki alokalar esa ular (bloklar) urtasidagi uzaro bogliklikni aks ettiradi. Mantikiy alokalar bilimlar elementlari urtasidagi semantik munosabatlarni aks ettiradi.
Kayta BB bilan ishlashda bilimlarni kidirish muammosi asosiy muammo buladi. Bu yerda kirishning umumiy mexanizmi zarurrokdir. Kirish mexanizmining vazifasi ob’ektning ishchi xotirada mavjud bulgan ba’zi bir bayenini ushbu bayenni kanoatlantiruvchi BBdagi bayenni topishdan iborat. Bu jarayenda ikkita boskich ajratilishi mumkin: birinchi boskichda assotsiativ boglanishlar buyicha BBdan kerakli ob’ektlar roliga extimol bulgan nomzodlarni tanlashni amalga oshirish mumkin. Ikkinchi boskichda extimol bulgan nomzodlarni ob’ektning bayeni bilan takkoslash operatsiyalarini bajarish yuli bilan kerakli ob’ektlarning yakuniy tanlovi amalga oshiriladi. Kirishning bunday mexanizmini tashkil qilish belgilangan nomzodini yarokligi mezonini tanlash va janjalli vaziyatlarda ishni amalga oshirish masalalarini xal qilish bilan boglik.
Takkoslash usulidan tanlangan ob’ektni tasdiklash va tuzatish uchun foydalanish mumkin. Noma’lum ob’ektni tasdiklash uchun u ba’zi bir ma’lum namunalar bilan takkoslanishi mumkin . Takkoslash operatsiyalari kuyidagi shakllarda buladi:

1. 
   Sintaktik takkoslash.
   
2. 
   Parametrik takkoslash.
   
3. 
   Semantik takkoslash.
   
4. 
   Majburiy takkoslash.
   

Sintaktik takkoslashda ob’ektning nomunalari va shakllari takkoslanadi, ammo uning mazmuni emas. Prametrik takkoslashda takkoslash darajasini aniklovchi parametr kiritiladi. Semantik takkoslashda ob’ektning shakllari emas, balki ularni vazifalari, ya’ni mazmuni solishtiriladi. Majburiy takkoslash bitta takkoslanuvchi ob’ekt boshkasi nuktai nazaridan kurib chiqilishi bilan ta’riflanadi. Takkoslashning boshka shakllaridan farklirok bu yerda xamma vakt xam ijobiy natija olish mumkin. Masala fakat majbur qilishning kuchi kandayligidan iborat. Majbur qilish ob’ektlarni bayen qilish bilan boglik maxsus tadbirlari bajaradi. Agar bu tadbirlar takkoslashni amalga oshirishga kodir bulmasa, unda tizim foydalanuvchiga fakat, agar kurib chikilayetgan ob’ektlarning ayrim ta’riflarini takkoslanayetgan deb xisoblash mumkin bulgan xoldagina muvoffakiyatga erishish mumkinligini xabar qilish kerak.
Ushbu mavzuda intellekt axborot tizimlarining umumiy sxemasi takdim etilgan, ushbu sxemaga muvofik bilimlarning tasnifi berilgan, bilimlar tartibini foydalanuvchining taklifiga boglikligi belgilangan, predmetli soxa uning statistik va dinamik bulinishi nuktai nazaridan ta’riflangan predmetli soxani taxlil qilish, kayta uzgartirish, aniklash yeki tanlash vazifalari kurib chikilgan. Bilimlarning tizimining ishchi xotirasi va bevosita bilimlar bazasidagi takdim etish darajasi va faoliyati darajasi buyicha tashkil qilish usullari kurib chikilgan, bilimlarni tashkil qilishning asosiy jixatlari ajratilgan.