Buxoro davlat universiteti a. N. Murtazoyev texnik mexanika

2. Reduktorlar.
Mashinaning energiya manbaidan (aksariyat elektrik dvigateldan) uning ish bajaruvchi qismiga aylanma harakatning tezligini kamaytirib, burovchi momentini oshirib uzatishga mo’ljallangan va alohida korpusga joylashgan tishli yoki chervyakli uaztmalardan tuzilgan mexanizmlar majmui reduktorlar deb yuritiladi.
Demak, odatdagi tishli yoki kirmakli uzatmalar alohida korpusga joylashtirilgan bo’lsa, ularni reduktorlar deyish mumkin. Reduktorning o’ziga xos alohida xususiyatlaridan biri aylanma harakat tezligini kamaytirib uzatishidir, ya’ni reduktorlarda doim uzatish soni i 1 bo’ladi. Boshqacha qilib aytganda, reduktorning elektrik dvigatelga yaqin joylashgan har bir valining aylanish chastotasi undan keyinda joylashgan vallarning aylanish chastotasidan doimo katta bo’ladi. Ayrim hollarda vallarning aylanish chastotalari bir xil bo’lishi mumkin. Ma’lumki, quvvat miqdori uncha o’zgarmagan holda vallardagi aylanish chastotasining kamayishi ulardagi burovchi momentning kattalashuviga olib keladi, chunki. T = 9550 N/n.
Reduktorlardagi bu xususiyatdan mashina va mexanizmlar loyihalashda keng foydalaniladi.
Masalan, avtomobillarning tezliklar qutisi deb ataladigan re-duktorlari ana shu asosda ishlaydi. Ma’lumki, avtomobilni joyidan qo’zg’atishda g’ildiraklardagi burovchi moment odatdagi tekis harakat vaqtidagi burovchi momentdan katta bo’lishi kerak va aksincha, joyidan qo’zg’algan avtomobil ma’lum tezlikka ega bo’lgach, uning harakatini davom ettirish uchun g’ildirak vallaridagi burovchi momentning ilgarigidek katta qiymatga ega bo’lishi shart emas. Shuning uchun reduktor vositasida etaklanuvchi valning aylanish chastotasi pog’onama-pog’ona katalashtiriladi. Ayrim hollarda tuzilishi xuddi reduktorga o’xshash mexanizmlardan vallarning aylanma harakat tezligini oshirish uchun ham foydalaniladi. Bunday mexanizmlar multiplikaporlar yoki tezlatuvchilar deb ataladi. Ularda uzatish soni doim i<1 bo’ladi. Hozirgi vaqtda mashinasozlikda ishlatilayotgan reduktorlarning xili juda ko’p, chunki har bir reduktorda ishlatiladigan tishli yoki chervyakli uzatmalarning turi, o’lchami, soni har xil bo’lishi mumkin. Bundan tashqari, reduktornnng elektrik dvigatel bilan ulangan birinchi vali hamda ish bajaruvchi oxirgi qism bilan ulanadigan valnning aylanishlar chastotasi bir-biridan juda katta farq qilishi mumkin. Tabiiyki, bunday hollarda ko’p pog’onali reduktorlardan foydalaniladi. Hozirgi zamon reduktorlarining uzatish soni birdan bir necha minggacha etadi. Reduktorlar mashinasozlikning har xil sohalarda keng ko’lamda ishlatiladi. Shuning uchun ularning knnematikaviy sxemasi va tuzilishi har xil bo’ladi.