Buxoro davlat tibbiyot instituti i-bosqich 123-gurux talabasi akmalov Nozimxojining biologiya fanidan tayyorlagan taqdimoti

Buxoro Davlat Tibbiyot instituti I-bosqich 123-gurux talabasi Akmalov Nozimxoji va Komilov Behzodning biologiya fanidan tayyorlagan taqdimoti

Режа:

Режа:

• Копловчи тукималар онтофилогенези
• Таянч-ҳаракат системаси
• Мускул системаси
• Юрак қон томирлар онто-филогенези
• Ҳазм системаси онто филогенези
• Нафас аъзолари онто филогенези
• Айириш системаси онто-филогенези
• Эндокрин системасини онто-филогенези
• Нерв системаси ва сезги органлари онто-филогенези
• Сезги аъзоларининг онтофилогенези
• Жинсий система эволюция

Копловчи тукималар онтофилогенези

• Ҳар қандай ҳайвоннинг тери қоплами ҳар доим ташқи таъсирларни қабул қилиш, ҳамда танани муҳитнинг хилма хил зарарли таъсирларидан ҳимоя қилиш вазифасини бажаради. Кўп ҳужайрали ҳайвонлар эволюцияси жараёнида, тери қопламини биринчи функциясини интенсификацияси (лотин. intensio кучайиш) нерв системаси ва сезги органларини юзага келишига олиб келди. Иккинчи функциясини интенсификацияси эса дифференсиация ланиши билан борди. Бундан ташқари функцияларини кенгайиши кўзатилиб, тери ҳимоя функциясидан ташқари, газлар алмашинувида, тана ҳароратини доимийлигини сақлашда(терморегуляция) ва айиришда, ҳаттоки наслини озиқлантиришда(сут безларини ривожланиши) ҳам иштирок эта бошлади. Шундай қилиб, эволюцион тараққиётнинг илк босқичларида тери асосан ҳимоя функциясини бажарган. Шунингдек, тубан умуртқасиз айвонларнинг териси нафас олиш, модда алмашиниш, ҳаракатланиш, сезги каби муҳим фаолиятларни бажарган. Эволюция жараёнинг кейинги босқичларида тери тузилиши такомиллашиб бир қанча ҳаётий муҳим фаолиятларни бажарувчи бир бутун организмнинг анатомик физиалогик қисмига айланган. Филогенетик нуқтаи назардан тери эпителий тўқимасининг бир нечта тури фарқланади: 1. Бир қаватли ва кўп қаторли киприкли. 2. Кўп қаватли. 3. Бир қаватли кутикуляр. 4. Кўп қаватли мугузланмайдиган. 5. Кўп қаватли мугузланадиган. Бир қаватли ва кўп қаторли киприкли, шунингдек кўп қаватли эпителий тўқимаси тубан кўп ҳужайрали ҳайвонларга хосдир. Ҳалқали чувалчанглар, бўғим оёқлилар танаси кутикуляр эпителий билан қоплангандир. Хордали лар танаси кўп қаватли эпителий тўқимаси билан қопланган. Барча хордалиларда тери экто ва мезодермадан ривожланади. Эктодермадан эпидермис тараққий этади, мезодермадан - дерма. Бош скелетсизларда терини шу икки қавати, кучсиз даражада дифференсиацияланган бўлади. Эпидермис бир қаватли цилиндрсимон, бир қаватли шилимшиқ безлар ушлайди, дерма ғовоксимон, бириктирувчи тўқима ҳужайраларидан иборат. Масалан ланцетникнинг тери қоплами жуда нозик бўлиб, уни ташкил этувчи эпителий бир қават цилиндирсимон ҳужайралардан тузилган, унинг таркибида айрим без ҳужайралари ҳам учраб туради. Чин тери юпқа қушувчи тўқимадан иборат. Умуртқалилар кенжа типини вакилларида эпидермис кўп қаватли бўла бошлайди ва унинг остки қаватларидаги ҳужайралар доимо бўлиниб туради, дифференсиацияланиб боради, юқори қаватларида ҳужайралар эса тез-тез емирилиб(пўст ташлаб),уларнинг ўрнини янги ҳужайралар ҳосил бўлиб туради. Дерма қаватида тери қопламини мустахкамлигини таъминлайдиган бириктирувчи тўқимали толалар пайдо бўла бошлайди. Терида ҳаёт тарзига боғлиқ ҳолда хилма хил ўсиқчалар ҳамда турли функцияларни бажарадиган безлар ҳосил бўла бошлаган. Балиқлар эпидермисида безлар бир ҳужайрали. Худди ланцетникдаги безлари каби улар сувда ҳаракатни енгиллаштирадиган шиллиқ модда ишлаб чиқаради. Балиқлар танаси, систематик ҳолатига боғлиқ ҳолда ҳар хил тузилишга эга бўлган тангачалар билан қопланган. Тоғайли балиқлар -нинг тангачалари плакодли деб номланади. У тишсимон ўсимта шаклида бўлиб, усти эмаль билан қопланган дентиндан ташкил топган