Buxoro 2021 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti “iqtisodiyot va turizm” fakulteti “iqtisod va tarmoq sohalar”

4. Tashqiiqtisodiyfaoliyatdamarketing

Tashqiiqtisodiyaloqalarningkengayishi eksportvaimportda, xalqaroauktsionvasavdolarda, chet elkorxonalarigakiritiluvchiinvestitsiyalardavanihoyattovarvaxizmatlarjahonbozoridanamoyonbo`lib, ko`plabmamlakatlardafaoliyatko`rsatuvchihamdachet eldagiishlabchiqarishvasotuvbo`linmalaridanfoydalanuvchitransmilliykorporatsiyalaramaldabutunjahonuchunishlaydi. Bularningbarchasitovarvaxizmatlarnimamlakathududidantashqaridasotishbo`yichamaxsustadbirlarmajmuasi - xalqaromarketingzaruratiniyuzagakeltiradi. Buerdagapxalqarofirmalarhaqidaboradi. Bufirmalarningishlabchiqarishvatijoratfaoliyatixorijiymamlakatlardahamtarqaladihamdaularsho``bakorxonalarningmavjudligi, texnologikkooperatsiyavaixtisoslashuv, resurslarbazasiningumumiyligi, boshqaruvvanazoratningmarkazlashuvibilantavsiflanadi.

Ushbuvazifanimuvaffaqiyatlihalqilishuchunxalqaromarketingusullaridan – ishlabchiqarishnitashkil etishvatovarmahsulotlarinisotishkomplekstizimi, xalqarobozortadqiqotlarivaprognozlashasosidamuayyanxorijiyiste`molchilarningtalabva ehtiyojlari, hohish-istaklarivaodatlariniqondirishuchunxizmatko`rsatishdanunumlifoydalanishzarur.

O`zbekistondabozormunoasabatlariningrivojlanishivaubilanbog`liqbo`lganko`plabkorxonalariqtisodiyfaoliyatidagio`zgarishlartoborao`zmahsulotlarini eksportqilishgayo`naltiradi, shuningdek, boshqamamlakatlardantovarlarniimportqilishgaixtisoslashgansavdotashkilolariningpaydobo`lishi, mamlakatimizdagixo`jalikstrukturalariningxalqaromehnattaqsimotigajalb etilishi – bularningbarchasi, ayniqsa, korxona, tashkilot, bankvasug`urtakompaniyalariningishlabchiqarish, sotuvvaboshqaruvfaoliyatinimuvofiqlashtirishsohasidaxalqaromarketingfunktsiyalarivausullariniyaxshibilishnitalabqiladi.

Tashqiiqtisodiyfaoliyatdamarketingtamoyillarivausullaridanfoydalanishtoboradolzarbahamiyatkasb etibbormoqda. CHet elmamlakatlaridamarketingsohasidagitashqiiqtisodiyfaoliyatxalqaromarketingnominiolgan.

Uningyuzagakelishigao`tganasrning 60-yillaridaxalqaromehnattaqsimoti, ishlabchiqarishsharoitlariningjadallashuvivaturlimamlakatlardatovariste`molqilishningchuqurlashuvjarayoniasosiysababbo`ldi. XalqaromarketingsohasidaEvropamarketingjamiyati (ESOMAR), Xalqaromarketingfederatsiyasi (IFM), shuningdek, ko`pchilikkama`lumbo`lganAmerikamarketingassotsiatsiyasi (American Marketing Association – AMA) kabixalqarotashkilotlarfaoliyatko`rsatmoqda.

Xalqaromarketingko`pinchamamlakatlarchegarasidantashqaridagitovarvaxizmatlarmarketingiyokimahsulotvaxizmatlarniikkiyokiundanortiqmamlakatdaishlabchiqaruvchivataqsimlovchixalqarokompaniyatomonidanamalgaoshiriluvchimarketingsifatidata`riflanadi. Xalqaromarketingkontseptsiyasiningmazmunivauningrivojlanishyo`nalishlaritovarvaxizmatlarjahonbozoribilanaloqasixarakterivakengligigabog`liqbo`ladi.

Bualoqalarniquyidagilaryordamidatavsiflashmumkin:

1. Korxonamahsulot eksportchisiham, importchisihambo`lmaydivaxalqaromehnattaqsimotiningboshqahechqandayshakllaridaishtirok etmaydi.

2. Korxonavaqti-vaqtibilantayyormahsulotlarni eksportqiladihamdachet eldantovarvaxizmatlarniimportqiladi.

3. Korxonaxalqaromehnattaqsimotidaimportmateriallaryokitarkibiyqismlar, nou-xauniiste`molqilishorqaliishtirok etadiyokiaksincha, uetkazibberuvchimaterialvayarimtayormahsulotlaryakuniymahsulottarkibida eksportqilinadi.

4. Korxonashartnomaviyishlabchiqarishyokiqo`shmakorxonashaklidaxalqarosanoatvailmiy-texnikhamkorliklardaishtirok etadi.

Korxonalarningxalqaromehnattaqsimotidaishtirok etishigaquyidagilarsababbo`ladi:

• 
  mavjudishlabchiqarishquvvatlaridanto`laroqfoydalanishgaintilish;
  
• 
  eksporthisobigaishlabchiqarishapparatinimodernizatsiyalashuchuno`zmoliyaviyahvoliniyaxshilash;
  
• 
  mamlakat ichkarisida eksortchi sifatida mashhur bo`lishga intilish;
  
• 
  mamlakatda raqobatchilik ustunligiga ega bo`lishni ta`minlash;
  
• 
  chet el valyutasini olish imkoniyati;
  
• 
  xorijiy bozorlarda aylanmalarning rentabelligi yuqori bo`lishini ta`minlash;
  
• 
  chet eldan qimmatli nou-xaularni olish.
  

Xorijiy bozorga chiqish yoki chiqmaslik uchun o`z motivlarini aniqlash korxona uchun muhim ahamiyat kasb etib, jiddiy marketing ishlarini boshlashga turtki vazifasini bajarishi mumkin. Bundan tashqari, motivlar ro`yxatini ishlab chiqish va taqsimlash korxonaning xalqaro mehnat taqsimotida ishtirok etish shakllari va muayyan maqsadlarini aniqlashga imkon beradi.

SHu tariqa, milliy kompaniyalarni xalqaro biznesni amalga oshirish, xalqaro marketing faoliyatiga kirishishga chorlovchi uchta asosiy jihatni ajratib ko`rsatish mumkin:

• 
  sotuvnikengaytirish;
  
• 
  resurslarnisotibolish;
  
• 
  ta`minotmanbalarinidiversifikatsiyalash.
  

Xalqaro sotuv milliy kompaniyalarning xalqaro marketing faoliyatida ishtirok etishining asosiy motivi hisoblanadi. Biroq xalqaro marketing faoliyati faqatgina kompaniyalarning milliy sotuv bozorlarini kengaytirishga qaratilgan hatti-harakatlaridan iborat emas. Jahon iqtisodiyoti uchun ishlab chiqarishni baynalminallashtirish va buning natijasida marketingni bayonalminallashtirish ham xarakterlidir.