sintetik hisobi 10, 10-1 jurnal orderlarida hamda 10, 12, 15 qaydnomalarda
361
10 jurnal orderning eni bо‘yicha kreditlanuvchi schyotlar, “Materiallar
hisobga olinadigan schyotlar”, “Xizmat qiluvchi xo‘jaliklar”, “Xodimlar bilan
mehnatga haq to‘lash bo‘yicha hisoblashishlarni hisobga oluvchi schyotlar”. va
boshqa schyotlar, bo‘yida esa, debetlanuvchi schyotlar “Asosiy ishlab chiqarish”,
“O‘zida ishlab chiqarilgan yarim tayyor mashulotlarr”, “Yordamchi ishlab
chiqarish”, “Umumishlab chiqarish xarajatlari”, “Ishlab chiqarishda yaroqsizlik”,
“Kelgusi davr xarajatlarini hisobga oluvchi schyotlar” schyotlari yoziladi. Ishlab
chiqarish xarajatlari bilan aloqador bо‘lmagan operatsiyalar 10/1 - jurnal orderida
yozib boriladi. Hisobot oyi tamom bо‘lgandan sо‘ng 10/1-jurnal orderining
yakuniy summalari va tsex xarajatlarining analitik hisobi yurtiladigan 12
vedomostdan, kelgusi davr xarajatlari hamda kelajakdagi xarajatlar va tо‘lovlar
rezervi hisobidan qilinadigan xarajatlarning hisobini yuritish uchun xizmat
qiladigan 15-yordamchi vedomostdan foydalaniladi10-jurnal orderiga kо‘chiriladi.
10 jurnal orderning jami summalari esa bosh kitobga о‘tkaziladi. 10-jurnal order
ishlab chiqarish xarajatlarining elementlari va kalkulyatsiya moddalari bо‘yicha
tegishli ma’lumotlarni olish imkonini beradi.
Ishlab chiqarish xarajatlarining analitik hisobi ishlab chiqarishdagi xarajatlar
schyotlari о‘rtasida sodir bо‘lgan о‘zaro sarflarni umumiy chiqarish xususiyatiga
va kalkulyatsiya qilish usuliga bog‘liq bо‘lib, ishlab chiqarish xarajatlari ishlab
chiqarilayotgan buyumlarning bir turdagi guruhlari, mashulotning ayrim turlari,
ayrim buyurtmalar va ishlab chiqarishning ayrim bо‘linmalari bо‘yicha hisob
qilinishi mumkin. Mashulot ayrim turlarining ishlab chiqarishga ketadigan
xarajatlari ba’zi korxonalarda alohida kartochkalarda yuritiladi. Ayrim korxonalar
va Tsexlar bunday xarajatlarni maxsus daftarlarda yuritishlari mumkin. Bu
registrlarning asosiy kо‘rsatkichlari xо‘jalik operatsiyasining qisqacha mazmuni,
sanasi, xarajatlarning kalkulyatsiya moddalari bо‘yicha summalari va ishlab
chiqargan mashulot miqdorida iborat.
Ishlab chiqarilgan mashulot tannarxini aniqlash xо‘jalik subyektlaridagi
buxgalteriya hisobining eng asosiy qismlaridan biridir. Subyektlarda mashulot
362
tannarxi korxona ishini belgilab beruvchi muhim sifat kо‘rsatkichlaridan biri bо‘lib
hisoblanadi.
Tannarx deb mashulotni tayyorlash uchun sarflangan ishlab chiqarish
vositalari sarflarini, ishchilarning mehnat haqi yoki boshqa tashkilotlar tomonidan
bajarilgan xizmat haqini tо‘lash hamda mashulotni sotish xarajatlari yig‘indisiga
aytiladi.
Mashulot tannarxida ishlab chiqarish maqsadlari uchun sarflagan moddiy
xarajatlar, asosiy vositalarning amartizatsiya ajratmalari, ish haqi hamda ijtimoiy
sug’urta ajratmalar о‘z ifodasini topadi. Shuning uchun tannarx mashulot ishlab
chiqarish uchun sarflangan barcha xarajatlar qiymatining pul shaklidagi kо‘rinishi
bо‘lib, xо‘jalik subyektlariga mashulot ishlab chiqarish necha pulga tushganligini
kо‘rsatadi.
Ishlab chiqarish jarayoni buxgalteriya hisobining asosiy vazifalaridan biri
ishlab chiqarishga sarflanayotgan xarajatlarni sodir bо‘lishini nazorat qilib turish
va ularni hisobda tо‘liq aks ettirish bо‘lib hisoblanadi. Buning uchun ishlab
chiqarish sarflarini hisobga olish va mashulot tannarxini kalkulyatsiya qilishni
yaxshi yo’lga qо‘yish lozim. Chunki, ishlab chiqarish maqsadlari uchun sarflangan
xarajatlarni turlari bо‘yicha aniq bilmasdan turib, korxonaning faoliyatiga samarali
rahbarlik qilish, uning iqtisodiy faoliyatini yo’lga qо‘yish, mashulot tannarxini
pasaytirish va foyda miqdorini oshirish mumkin emas. Ishlab chiqarish
xarajatlarini hisobga olish va ishlab chiqarilgan mashulotlarning tannarxini
aniqlash uchun buxgalteriya hisobida tegishli schyotlar ajratilgan. Bu schyotlardan
foydalanish ishlab chiqarilayotgan mashulotlarning turlariga, ishlab chiqarishning
texnollogiyasiga hamda uning tashkiliy va boshqa shu kabi xususiyatlariga bog‘liq
bо‘ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
