Buxgalteriya lit

5. Inventarizatsiya natijalariga asosan kamomad aniqlansa,
kimdan undirib olinadi?
A)  xazinachidan;
B)  buxgalterdan;
C)  aybdor  shaxsdan;
D)  rahbardan;
E)  bilmayman.
IX BOB.  BUXGALТERIYA HISOBI
REGISТRLARI VA  HISOB SHAKLLARI
1-§. Buxgalteriya hisobi registrlari va hisob
shakllari to‘g‘risida tushuncha
Korxona xo‘jalik faoliyatida turli operatsiyalar amalga
oshiriladi va har bir amalga oshirilgan xo‘jalik operatsiyasi
hujjatlar bilan buxgalteriya hisobi schotlarida o‘z  ifodasini
topadi.  Xo‘jalik  operatsiyalarini  to‘g‘ri  boshqarish  ikki
tomonlama tekshirilib, birinchi tekshirish hujjatlarni to‘g‘ri
rasmiylashtirish davri bilan bog‘liq bo‘lsa, ikkinchi tekshi-
rish  hisob  registrlariga  olish  bilan  bog‘liq  holda  olib
boriladi. Hujjatlarda [fh] birliklarida ko‘rsatiladi.
Buxgalteriya hisobining registrlari yordamida opera-
tsiyalarni  guruhlash,  uning  iqtisodiy  mazmunini  o‘r-
ganish uchun asos yaratiladi. Hisob rejalardagi raqamlarni
korxona  faoliyatini  boshqarishda,  tovar-moddiy  boy-
liklarining  aniqligini  xarajat  va  chiqimlarni  kamaytirish
omillarini belgilashda foydalanish mumkin. Shuni alohida
ta’kidlash kerakki, buxgalteriya hisobi registrlarini yuritish
alohida  ahamiyatlidir,  chunki  bu  hujjat  asosida  hisob
registrlariga  ma’lumotlar  beriladi.
Buxgalteriya hisobining registrlari deb,  boshlang‘ich
va  hujjatlarda  aks  ettirilgan  xo‘jalik  mablag‘i,  xo‘jalik
jarayonining tarkibi va harakatini iqtisodiy mavzuga qarab
ro‘yxatga  olish  uchun  mo‘ljallangan  maxsus  shakli
jadvallarga  aylanadi.  Bu  jadvallar  buxgalteriya  hisobi
schotlarining  o‘zaro  asosini  hisobga  olgan  holda  ishlab
chiqilgan.

---

164
Buxgalteriya  hisobi  registrlaridan  ishlab  chiqarishni
tashkil qilish, xarajatlarni mahsulot shakllariga o‘tkazish,
mahsulotni sotish va zaxiradagi tayyor mahsulotlar holati
to‘g‘risida aniq ma’lumotlar olish imkoniyati yaratiladi.
Korxona va tashkilotlarda amalga oshirilayotgan har
bir  xo‘jalik  operatsiyasi,  mablag‘larning  joylashishiga
hamda ularning tashkil topish mablag‘lariga o‘z ta’sirini
o‘tkazadi. Amalga oshirilgan xo‘jalik operatsiyalarini tegishli
schotlarda aks ettirish har bir qo‘llanilayotgan buxgalteriya
hisobining  shakllariga  bog‘liqdir,  chunki  hisob  shakllari
bir-biridan farq qiladi. Hisob shakllarida xo‘jalik operatsiya-
larini  hisobga  olishda  texnik  vositalar  yordamida,  qo‘l
mehnatiga  asoslangan  holda  hisob  ishlarini  olib  borish
mumkin, shakllar bir-biridan quyidagi prinsiplar bilan farq
qiladi:
1. Hisob registrlarining tuzilishi bilan.
2.  Sintetik  va  analitik  hisob  ma’lumotlarini  umum-
lashtirish tartibi bilan.
3. Buxgalteriya hisobi registrlarini to‘ldirish va yozish
tartibi bilan.
Buxgalteriya hisobida ikki yoqlama yozuvning kashf
etilishi birinchi navbatdagi  buxgalteriya shakllari to‘g‘risida
ma’lumot beradi. Xo‘jalik operatsiyalari schotlarida va uni
ikki yoqlama yozishda uchot registrlaridan foydalaniladi.
Hisob registrlaridan foydalanish bevosita uchot shakllaridan
foydalanishga  bog‘liq  bo‘lib,  shaklni  mazmunan  boyitib
beradi.
Savdo tashkilotlarida buxgalteriya hisobini tashkil etish
va  yuritish,  asosan,  turli  xildagi  hisob  registrlari  orqali
olib  boriladi,  ular  tashqi  ko‘rinishiga  qarab  kitob,  kar-
tochka,  maxsus  vedomost  shaklida  bo‘lishi  mumkin.
Bunday registrlar xo‘jalik jarayonlarini ro‘yxatga olishda
bevosita qo‘l mehnatiga amal qilinadi. Bunday faoliyat, hisob
registrining  bir-biri  bilan  bog‘liqligi,  tuzilishi,  ulardagi
yozuvlarni qanday usulda olib borish, buxgalteriya hiso-
bining qay biridan unumli foydalanish imkonini beradi.

---

165
Buxgalteriya hisobi shakllari tarixiy davr mobaynida
tashkil topa boradi va har bir davrning o‘ziga xos rivojlanish
uslubi kabi hisob shakli ham o‘z o‘rnini ikkinchi bir ma’-
lum tartibdagi ilg‘or deb hisoblangan hisob shakli bilan
almashtiradi.
Hozirgi sharoitda mulkchilik turlarining shakllanishi
tashkil topgan davrda, korxona va tashkilotlarda buxgalteriya
hisobining jurnal-agrar shakli keng joriy qilingan bo‘lib,
uning ijobiy tomonlari keng targ‘ib qilinmoqda.
Buxgalteriya hisobi shaklining tarixiy rivojlanish davrini
quyidagi jadvalda ko‘rish mumkin: