Buxgalteriya lit

4-§. Inventarizatsiya natijalarini aniqlash tartibi
Inventarizatsiya  o‘tkazishdan  asosiy  maqsad,  birinchi-
dan, moddiy javobgar shaxslarning ish faoliyatini nazorat
qilish bo‘lsa, ikkinchidan, ular zimmasidagi tovar-moddiy
boyliklarning  to‘liqligini  ta’minlashdir.  Har  bir  moddiy
javobgar shaxs o‘z zimmasidagi boyliklarning to‘liqligini
ta’minlash bo‘yicha korxona buxgalteriyasiga belgilangan
muddatlarda hisobot topshiradi. Hisobotda asosan kirim va
chiqim hujjatlari ko‘rsatiladi.
Inventarizatsiya o‘tkazishda moddiy javobgar shaxs-
larning hisoboti, hisob ko‘rsatkichlaridagi yozuvlar, tovar-
moddiy  boyliklarning  haqiqiy  hisob-kitob  qilinganligi
to‘g‘risidagi inventarizatsiya varaqasidagi ma’lumotlar bir-
biri  bilan  taqqoslangandagina  natijalarini  aniqlash
imkoniyati yaratiladi. Inventarizatsiya o‘tkazish davomida
moddiy  javobgar  shaxs  zimmasidagi  tovar-moddiy  boy-
liklar  inventarizatsiya  varaqalarida  o‘z  ifodasini  topadi.

---

160
Inventarizatsiya varaqasida tovar-moddiy boyligining nomi,
artikuli,  sorti,  miqdori,  bahosi  va  summasi  ko‘rsatiladi.
Inventarizatsiya  to‘liq  o‘tkazilib,  barcha  tovar-moddiy
boyliklar  sifat  jihatdan  talabga  javob  beradi  deb  xulosa
qilingandan  keyin  inventarizatsiya  natijalarini  aniqlash
uchun sharoit yaratiladi.
Inventarizatsiya  natijalarini  aniqlash  uchun  haqiqiy
hisob-kitob qilingan tovar-moddiy boyliklarning umumiy
summasi  hisob  ko‘rsatkichlaridagi  yozuvlar  bilan  taq-
qoslanadi.  Buning  natijasida  (haqiqiy)  moddiy  javobgar
shaxs zimmasidagi tovar-moddiy boyliklar summasi hisob
ko‘rsatkichidagi  yozuvlardan  farq  qilsa,  ya’ni  kamomad
chiqsa, inventarizatsiya natijasida kamomad ko‘p chiqsa,
ortiqcha deb hisoblanadi.
Inventarizatsiya natijalarini aniqlashda, asosan, inven-
tarizatsiya  varaqalarida  ko‘rsatilgan  ma’lumotlardan,
moddiy javobgar shaxslarning hisobotlaridan, buxgalteriya
hisobining  sintetik  va  analitik  schotlaridagi  yozuvlardan
hamda tovar va moddiy boyliklar saqlanadigan omborlarda
yuritiladigan analitik kartochkalardagi yozuvlardan keng
foydalaniladi.  Amaliyotda  inventarizatsiya  natijalarini
taqqoslov  vedomostlari  tuzish  yordamida  aniqlash  usuli
keng qo‘llanilmoqda.
Agar  inventarizatsiya  natijalari  taqqoslov  vedomosti
tuzish  yo‘li  bilan  aniqlanadigan  bo‘lsa,  buning  uchun
moddiy  javobgar  shaxs tomonidan  tovarlar  harakati  har
bir ombor bo‘yicha alohida-alohida yuritilishi shart.
O‘tkazilgan  inventarizatsiya  natijalarini  aniqlashda
taqqoslov vedomostining tuzilishi quyidagicha:
№ Tovar-
ning
nomi
Sorti,
art.
Ba-
hosi
Hisob
ko‘rsatkichi
bo‘yicha
Inv. varaqa
bo‘yicha
Farqi (+)
ort. , (—)
kam
Es-
lat-
ma
miq. sum. miq. sum. miq. sum.
Jami

---

161
Тaqqoslov  vedomostini  tuzish  uchun  ma’lumotlar
birinchi  buxgalteriya  hisobi  ko‘rsatkichlaridan  olinsa,
ikkinchi ma’lumot haqiqiy tovarlar qoldig‘ini ko‘rsatuvchi
inventarizatsiya varaqalaridan olinadi. Har ikkala ko‘rsatkich
bir-biri  bilan  taqqoslanib,  inventarizatsiya  natijasi  aniq-
lanadi.
Ayrim  hollarda  inventarizatsiya  natijalarini  aniqlash
faqat  so‘mda  olib  boriladi.  Buning  uchun  buxgalteriya
yozuvlari  bilan  inventarizatsiya  varaqalarining  umumiy
summasi bir-biri bilan taqqoslanib, o‘rtadagi farq summasi
aniqlanadi.
Har  ikkala  holatda  ham  inventarizatsiya  natijalari
dalolatnoma bilan rasmiylashtiriladi. Dalolatnomada tovar-
moddiy boyliklarning hisob ko‘rsatkichi bo‘yicha farqining
kelib chiqish sabablari, summasi ko‘rsatiladi. Agar aniq-
langan kamomad summasi bevosita moddiy javobgar shaxs
tomonidan  to‘lanadi  deb  hisoblansa,  uni  undirib  olish
choralari ko‘riladi.
Inventarizatsiya natijasiga ko‘ra tovar-moddiy boyliklar
moddiy  javobgar  shaxsning  aybi  bilan  kam  chiqsa,  kel-
tirilgan  kamomad  summasi  amaldagi  qonunga  asosan
undirilib  olinadi  va  buxgalteriya  hisobida  yozuvlarda
ko‘rsatiladi.
Debet „Moddiy zararni qoplash bo‘yicha xodimning
qarzi“ schoti.
Kredit  „Тovarlar“ yoki „Materiallar“ schoti.
Yuqoridagi buxgalteriya yozuvi keltirilgan kamomad
summasi moddiy javobgar shaxs tomonidan tan olinganda
beriladi.
Agar keltirilgan kamomad summasi bo‘yicha aybdor
shaxs aniqlanmasa, shaxs aniqlanguncha, buxgalteriyada
quyidagicha yozuv beriladi:
Debet „Moddiy boyliklarning kamomadi va buzilishi
bo‘yicha xarajatlar“ schoti.
Kredit „Тovarlar“ yoki „Materiallar“ schoti.
Keltirilgan  kamomad  summasi  tashkilot  kassasiga
moddiy javobgar shaxs tomonidan to‘langanda:
11 — Buxgalteriya hisobi nazariyasi

---

162
Debet „Kassa“ schoti.
Kredit „Moddiy zararni qoplash bo‘yicha xodimning
qarzi“ schoti.
Inventarizatsiya  o‘tkazish  jarayonida  tovar-moddiy
qiymatlarni  ro‘yxatga  olish  varaqasida  iste’mol  uchun
yaroqli, o‘z sifatini yo‘qotmagan, har tomonlama talabga
javob beradigan tovar-moddiy boyliklar ko‘rsatiladi.
Agar o‘tkazilgan inventarizatsiya davomida talabga javob
bermaydigan, sifati past yoki moddiy javobgar shaxsning
aybi bilan tovarni saqlash davrida sifati pasaytirilgan deb
topilgan tovar-moddiy boyliklariga alohida inventarizat-
siya varaqasi to‘ldiriladi.