«Buxgalteriya hisobi to’g’risida»gi Qonunning 16-moddasiga binoan moliyaviy hisobotda quyidagi axborot bo’lishi kerak

Инвентарлашда аниқланган натижалар ҚАЙДНОМАСИ

Ҳисобварақ номи	Ҳисобварақ рақами	Инвентарлашда аниқланган натижа		Мулкнинг бузилиши аниқланди	Мулкнинг бузилишидан камомад ва йўқотишларнинг умумий суммасидан
		камомад	ортиқча	сумма	навлар алмашиши ҳисобига киритилди	камайиш меъёри чегарасида ҳисобдан чиқарилди	айбдор шахслар зиммасига юкланди	камайиш меъёридан ортиғи ишлаб чиқариш ва муомала харажатларига ҳисобдан чиқарилди
		сумма	сумма
1	2	3	4	5	6	7	8	9
1. Асосий воситалар	01,03	3 200 000					3 200 000
2. Номоддий активлар	04
3. Молиявий қўйилмалар	06,08, 58
4. Хом ашё ва

материаллар, ёқилғи, қурилиш материаллари, эҳтиёт қисмлар	10		50 000
5. Ёш чорва моллар ва бўрдоқи моллар	11
6. Арзон баҳоли ва тез эскирадиган буюмлар	12
7. Асосий ишлаб чиқариш, ўзи ишлаб чиқарган ярим тайёр маҳсулотлар	20, 21
8. Тайёр маҳсулотлар, товарлар	28, 29	90 000						90 000
9. Касса, пул ҳужжатлари ва бошқа қимматликлар	50, 56, 57
10. Бошқалар

Ҳисоб маълумотларидан тафовутлар аниқланганда ортиқча ва камомадлар инвентарлаш ўтказилган ҳисобот давридаги бухгалтерия ҳисобида рўйхатга олинади. Масалан, инвентарлаш 2015 йил ноябрида ўтказилди, тегишинча, унинг натижалари 2015 йил ноябрида ёки декабрида ҳисобда (у қачон тугалланганлигига қараб) ва 31.12.2015 йил ҳолатига кўра йиллик молиявий ҳисоботда акс эттирилиши керак.

Инвентарлаш чоғида аниқланган мол-мулк камомади ва ортиқчаси ҳисобда Инвентаризация жараёнида аниқланган мол-мулк камомади ва ортиқчасининг бухгалтерия ҳисоби тартиби тўғрисидаги низомга (АВ томонидан 6.04.2004 йилда 1334-сон билан рўйхатдан ўтказилган) мувофиқ акс эттирилади.
ТМЗ ва бошқа мол-мулк ортиқчаси қиймати корхонанинг бошқа даромади ҳисобланади (Солиқ кодексининг 132-моддаси 5- банди). Бундай даромад юзага келган сана деб инвентарлаш натижаларига кўра бирламчи ҳужжатлар тузилган сана ҳисобланади. Мол-мулк ортиқчаси бозор қиймати бўйича 9390-«Бошқа операцион даромадлар» ҳисобварағи билан корреспонденцияда мол-мулкни ҳисобга олувчи тегишли ҳисобварақлар (1000-«Материаллар», 0100-«Асосий воситалар», 0400-«Номоддий активлар», 0600-«Узоқ муддатли инвестициялар», 2900-«Товарлар» ва б.) балансига кирим қилинади. Солиқ солиш мақсадида ушбу ортиқчалар қуйидагиларга киритилади:
фойда солиғини ҳисоб-китоб қилишда – корхонанинг жами даромадига;
ЯСТни ҳисоб-китоб қилишда – ялпи тушумга ҳамда унга асосий фаолият тури ставкасида солиқ солинади.
Инвентарлаш чоғида аниқланган ТМЗ ва бошқа мол-мулк камомади айбдор шахслар аниқлангунча 5910-«Камомадлар ва қийматликларнинг бузилишидан йўқотишлар» ҳисобварағида акс эттирилади.
Агар камомадда айбдорлар аниқланмаса ёки моддий жавобгар шахслардан зарарни ундириш имконияти бўлмаса, етишмаётган қимматликлар ҳақиқатдаги (баланс) қиймати бўйича уларни ҳисобдан чиқариш тўғрисида қарор қабул қилинган ҳисобот даврида 9430-«Бошқа операцион харажатлар» ҳисобварағига ҳисобдан чиқарилади. Камомад натижасида кўрилган зарарлар фойда солиғини ҳисоб-китоб қилишда чегирилмайди (Солиқ кодексининг 147-моддаси 23-банди).
Агар аниқ айбдорлар аниқланган бўлса, камомаддан кўрилган зарарлар уларнинг ҳисобига қопланади, ундирув суммасининг ўзи эса етишмаётган қимматликлар бозор қиймати бўйича аниқланади. Бунда шуни ҳисобга олиш лозимки, агар баҳолаш натижаларига кўра ушбу сумма мол-мулкнинг ҳақиқатдаги суммасидан кўп бўлиб чиқса, корхона 9320-«Бошқа активларнинг чиқиб кетишидан фойда» ҳисобварағига киритиладиган ошиш суммаси кўринишида даромад олади. Солиқ солиш мақсадида ушбу даромад Солиқ кодексининг 132-моддасига кўра бошқа даромад ҳисобланади. Агар етишмаётган мол-мулкнинг бозор қиймати унинг ҳақиқатдаги қийматидан кам бўлса, камомаддан зарар суммаси бошқа операцион харажатларга (9430- ҳисобварақ) киритилади ва фойда солиғи ҳисоб-китобида чегирилмайдиган харажат ҳисобланади (Солиқ кодекси 147- моддаси 23-банди).

МИСОЛ. Йиллик молиявий ҳисоботни тузиш олдидан инвентарлашни ўтказаётганда умумбелгиланган солиқларни тўловчи корхона омборида қуйидагилар аниқланди:
қиймати 320 минг сўмлик телефон аппарати камомади. Камомадда айбдорлар топилмади;
носоз принтер (тиклаш қиймати – 2 300 минг сўм, эскириш суммаси – 1 400 минг сўм, 8510-ҳисобварақ бўйича кредит сальдоси – 28 минг сўм). Принтернинг бозор қиймати 800 минг сўмни ташкил этади. Носозликда айбдор аниқланди, ундан 500 минг сўм ундиришга, қолганини корхона харажатларига ҳисобдан чиқаришга қарор қилинди;
бозор қиймати 235 минг сўмлик ҳисобга олинмаган шпатлёвка захираси.
Мазкур вазиятда 320 минг сўм корхона харажатларига киритилади, чунки телефон камомадида айбдорлар топилмаган. Улар фойда солиғи ҳисоб-китобида чегирилмайди. 372 минг сўм (2 300 – 1 400 – 500 – 28) миқдоридаги принтер бузилишидан зарар чегирилмайди, шпатлёвка қиймати – 235 минг сўм эса фойда солиғи ҳисоб-китобида бошқа даромад сифатида солиқ солинадиган базага киритилади.
300 минг сўм миқдоридаги ходимнинг кечилган қарзи унинг моддий наф тарзидаги даромади ҳисобланади (Солиқ кодексининг 177-моддаси 5-банди), унга жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғи солинади, бироқ ЯИТ ва фуқароларнинг суғурта бадаллари солинмайди.