Buxgalteriya hisobi, iqtisodiy tahlil va audit

b) Bevosita va bilvosita xarajatlar
Xarajatlar mahsulotning ishlab chiqarish tannarxiga kiritilish usuli bo‘yicha bevosita va bilvosita xarajatlarga ajratiladi.
Bevosita xarajatlar mahsulotning aniq turi talabidan xosil bo‘ladi. Ularni dastlabki xujjatlar ma’lumotlariga asoslanib sarflangan paytida mahsulotning ma’lum turiga qo‘shish mumkin. Bunga xom-ashyo materiallar, sarfi, ishlab chiqarish bilan band ishchilarning ish haqi, ya’ni dastlabki xarajatlar kiradi.
Bilvosita xarajatlar mahsulotning bir necha turi bo‘yicha hosil bo‘ladi. Odatda bilvosita xarajatga ishlab chiqarilgan mahsulotning ma’lum turiga bevosita ko‘shib bo‘lmaydigan ishlab chiqarishning ustama sarf-xarajatlari kiradi, shuning uchun xarajatlarning umumiy summasini maxsus stavkalar asosida mahsulotga taqsimlaydilar.
Izox: ishlab chiqarish ustama xarajatlari mahsulot bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri identifikatsiyalangan hollarda ular bevosita xarajatlarga qo‘shiladi.
s) Ishlab chiqarilgan mahsulotning tannarxi to‘g‘risida hisobot
Ishlab chiqarish xarajatlari (asosiy mehnat, asosiy materiallar sarfi va ishlab chiqarish ustama xarajatlari) yig‘iladi hamda ishlab chiqarilgan mahsulot to‘g‘risida hisobot va sotilgan mahsulot tannarxi to‘g‘risida hisobot tarzida ko‘rsatiladi. Bu hisobotolar alohida tuzilishi yoki ishlab chiqarilgan va sotilgan mahsulot tannarxi to‘g‘risidagi hisobotga birlashtirilishi mumkin.
Ishlab chiqarilgan mahsulot tannarxi – bu ma’lum davrda ishlab chiqarilgan tayyor mahsulotga tegishli ishlab chiqarish xarajatlaridir. Ishlab chiqarilgan mahsulot tannarxini hisoblash uchun ma’lum davrda qilingan ishlab chiqarish xarajatlari tugallanmagan ishlab chiqarishning sof o‘zgarishiga ko‘paytirish yoki kamaytirish (tugallanmagan ishlab chiqarishning boshlang‘ich qoldig‘i minus tugallanmagan ishlab chiqarishning oxirgi qoldig‘i).
Sotilgan mahsulotning tannarxi daromad bilan taqqoslanadigan xarajatlarni ko‘rsatadi. Sotilgan mahsulotning tannarxini hisoblashda ishlab chiqarilgan mahsulot tannarxi tayyor mahsulot zahiralaridagi sof o‘zgarishga ko‘payadi yoki kamayadi (tayyor mahsulotning boshlang‘ich qoldig‘i minus tayyor mahsulotning oxirgi koldig‘i).