Buxgalteriya hisobi, iqtisodiy tahlil va audit

2.10-jadval
Ustama xarajatlarni taqsimlash bazalari

Ustama xarajatlar	Birinchi bosqichda taqsimlash bazasi (xarajat omili)
Amortizatsiya, mol-mulk solig‘i, asbob-uskunalarni sug‘urta qilish	Asbob-uskunalarning qiymati
Ijara, kommunal xizmatlar, bino sug‘urtasi	Maydon, bino hajmi
Ma’muriyat, oshxona	Xodimlar soni
Marketing bo‘limi	Sotish personalining soni

Ikkinchi bosqichda ustama xarajatlarni mahsulotlar turlari bo‘yicha taqsimlashda asosiy ishlab chiqarish ishchilarining ish soatlari (mehnatsoatlari) yoki asbob-uskunalar ish soatlari (mashina-soat) taqsimlash bazasi sifatida olinadi. Boshqa taqsimlash bazalari ham qo‘llanilishi mumkin: asosiy ishlab chiqarish ishchilari mehnati xarajatlari, material xarajatlar, tayyor mahsulotlar birligi miqdori va boshqalar.
Ustama xarajatlarni taqsimlash stavkasini aniqlash formulasi:
Ustama xarajatlarni taqsimlash stavkasi = Ustama xarajatlar/ taqsimlash bazasi (xarajat omili)
Bu formula tannarxni kalkulyatsiya qilishning ana’aviy va funksional tizimlarining xar qanday bosqichida qo‘llaniladi.
Misol uchun, 15000 birlik mahsulot ishlab chiqarish uchun har biriga to‘g‘ridan-to‘g‘ri 2 soat ishlab chiqarish ishchilarining ish soatlari sarflash budjetlashtirilgan. Jami budjetlashtirilgan ustama xarajatlar $138.000 tashkil etadi. Ustama xarajatlarni taqsimlash stavkasi hisoblanadi:
___ Jami budjetlashtirilgan ustama xarajatlar _____
Jami budjetlashtirilgan to‘g‘ridan to‘g‘ri ish soatlari

$138.000
30. 000
Ushbu taqsimlash bazalarini ishlab chiqarish ishchilarining budjetlashtirilgan ish haqi ($150,000) – $0,92, budjetlashtirilgan mahsulot ishlab chiqarish hajmi (15,000 birlik) – $ 9.20 har bir birligiga nisbatan hisoblash mumkin.
Ayrim hollarda taqsimlash bazasi sifatida ikkita o‘lchov birligi olinishi ham mumkin bo‘ladi. Uni quyidagi jadvaldagi misolda ko‘rib chiqamiz (2.11-jadval):