Buxgalteriya hisobi, auditorlik faoliyati, buxgalter va auditor kasblari haqida tushuncha

I. «Uzoq muddatli aktivlar»; II. «Joriy aktivlar».
Passivda esa yuqoridagi bo‘limlar qarshisida quyidagi bo‘limlar; joylashgan:
I. «O‘z mablag‘lari manbalari»; II. “Majburiyatlar».
Balans aktivi va passividagi alohida bo‘limlarning o‘zaro bog‘liqligini 2.3-rasmda ko‘rsatish mumkin.

I bo‘lim. Uzoq muddatli aktivlar		I bo‘lim. O‘z mablag‘lari manbalari
II bo‘lim. Joriy aktivlar		II bo‘lim. Majburiyatlar

2.3-rasm.Balans aktivi va passividagi bo‘limlarning o‘zaro aloqadorligi


2.7. Buxgalteriya hisobining funksiyalari
Buxgalteriya hisobi boshqaruv tizimida quyidagi funksiyalarni bajaradi (2.4-rasm).



Tarbiyaviy
funksiyasi


2.4-rasm. Korxonaning moliya-xo‘jalik faoliyatini boshqarish
tizimida buxgalteriya hisobining funksiyalari


1. Axborot (boshqaruv tizimini axborot bilan ta’minlash) funksiyasi. Buxgalteriya hisobining boshqaruv tizimi va bozor munosabatlarini rivojlantirishdagi asosiy funksiyalaridan biri axborot bilan ta’minlash funksiyasi hisoblanadi. Bozor iqtisodiyotiga o‘tishning hozirgi bosqichida o‘z vaqtida olinadigan haqqoniy iqtisodiy axborotlarning roli va ahamiyati kuchaymoqda.
Buxgalteriya hisobi tizimi har xil boshqaruv obektlariga – korxona xizmatlari, uning bo‘linmalari menejerlariga haqiqiy axborotlarni yetkazib beruvchi muhim manba bo‘lib, ular ushbu axborotlardan foydalangan holda tegishli boshqaruv qarorlarini ishlab chiqadilar va qabul qiladilar.
Hisob-kitoblar ko‘rsatishicha, iqtisodiy axborotlar umumiy hajmining 70%idan oshig‘i buxgalteriya axborotlari ulushiga to‘g‘ri keladi.
Aynan buxgalteriya hisobi tizimi korxona mablag‘lari va ular manbalarining ahvoli va harakati, xo‘jalik jarayonlari to‘g‘risida korxona moliyaviy natijalari to‘g‘risida umumlashgan (sintetik) va batafsil (analitik) axborotlarni aks ettiradi va to‘playdi.
Buxgalteriya axborotlari operativ va statistik hisobda, rejalashtirishda, istiqbolni belgilash(prognozlash)da, korxona faoliyati taktikasi va strategiyasini ishlab chiqishda va boshqalarda keng qo‘llaniladi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida buxgalteriya hisobi axborotlariga haqqoniylik (obektivlik), ishonchlilik, o‘z vaqtidalik va tezkorlik kabi talablar qo‘yiladi. Lekin boshqaruv tizimini takomillashtirish, iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish va munosabatlarni erkinlashtirishning hozirgi bosqichida buxgalteriya hisobi oldiga qator yuqori talablar qo‘yilmoqda. Hisob axborotlari yuqori samarali bo‘lishi, mulk egalari, investorlar va qo‘shma korxonalarni tashkil etish hamda faoliyat ko‘rsatishida ishtirok etadigan xorijlik hamkorlarning talablarini qondiradigan bo‘lishi lozim. Bu buxgalteriya hisobi axborotlarida eng kam ko‘rsatkichlar bo‘lib, ammo turli boshqaruv pog‘onalaridagi eng ko‘p undan foydalanuvchilar talablarini qondirishi lozim. Shuningdek, buxgalteriya axborotlari eng kam mehnat va vaqt sarflangan holda shakllanishi zarur.
Buxgalteriya hisobining axborot sig‘imi eng katta bo‘lgan uchastkalariga xodimlar bilan mehnat haqi bo‘yicha hisob-kitoblar, tovar-moddiy zahiralarini hisobga olish, ishlab chiqarish xarajatlari hisobi, tayyor mahsulotlar va ularni sotishni hisobga olish kabilar misol bo‘ladi.
Masalan, xodimlar bilan mehnat haqi bo‘yicha hisob-kitoblarni hisobga olishga doir axborotlar jami hisob axborotlarining 25-30 foizini tashkil etadi. Shu tufayli hisob-kitoblar, mehnat va ish haqini tahlil qilish hamda mehnat resurslarini boshqarish uchun yetarli axborot bazasi yaratilgan.
Kompyuterlar va boshqa tashkiliy-texnik vositalardan, buxgalter, iqtisodchi, tahlilchi, auditorlarning avtomatlashtirilgan ish o‘rinlaridan foydalanish imkoniyatlari mavjud bo‘lgan hozirgi sharoitda hisob va tahliliy axborotlar, shu jumladan mehnat haqi bo‘yicha xodimlar bilan hisob-kitoblar hajmining o‘sishi emas, boshqaruvning turli bosqichlarida tegishli qarorlarni tayyorlash, asoslash va qabul qilish uchun ulardan foydalanish sifati muhim nazariy va uslubiy masala bo‘lib hisoblanadi. Kompyuterlardan foydalanish va avtomatlashtirilgan ish o‘rinlarining faoliyat ko‘rsatishi istalgan darajadagi batafsil va istalgan vaqt oralig‘i uchun mehnat ko‘rsatkichlarini olish imkoniyatlarini ta’minlaydi. Olingan axborotlarning pirovard natijasi korxona xodimlarining ish sifatini yaxshilash, mehnat unumdorligini oshirish, yuqori moliyaviy natijalarga erishishga safarbar qilishdan iborat.