Burg’ilash va portlatish ishlari

1-chizma. Kapsyul- detonator sxemasi:
1-gilza; 2-uya; 3-chashka; 4-birlamchi PM; 5-ikkilamchi PM; 6-kumulyativ uya.

KD larning asosiy xarakteristikalari 2-jadvalda keltirilgan.

2-jadval

Kapsulali-portlatgich (KD)	Gilza materiali nomi	Tarkibi (g)				Baland-ligi (mm)		Ichki diametri (mm)		Saklanish muddati (yil)
		Rtut	Kurgoshin azodi	TRNS	Tetril
Rtutli–tetrilli №8M	Mis yoki latun	0,5	--	--	1,0		50		6,3-6,5		10
Rtutli-tetrilli №8B	Kogoz	0,5	--	-	1,0		50		6,3-6,5		2
Rtutli – tetrilli №8S	Bime-tal, pulat	0,5	--	-	1,0		50		6,3-6,5		2
Azidli – tetrilli №8A	Alyumi-niy	-	0,2	0,1	1,0		50		6,3-6,5		10

Yonuvchi plig (OSh).
Yonuvchi plig (OSh) – olov nurlarini inistiyalovchi PM ga etkazish uchun xizmat kiladi. Ya’ni KD da joylashgan birlamchi inistiyalovchi PM ga etkazib beradi. OSh ning tuzilishi: bush preslangan tutunli poroxdan (78%-kaliy selitrasi, 12%-kumir va 10%-oltingugurtdan) iborat bulib, markazida ipdan tukilgan yunaltiruvchi ipi, tashki tarafidan suv utkazmaydigan katlami mavjud. Olovlantiruvchi pligning sxemasi 2-chizmada keltirilgan.



2-chizma. OSh ning tuzilish sxemasi.
1-yunaltiruvchi ip; 2-poroxli serstevina; 3- ikkilamchi ipak tukima; 4-smola; 5-asfalt; 6-tukima; 7-smola; 8-tashki kobik.

OSh lar gidroizolyastiyasi turiga karab - asfaltlangan, ikkiborasfaltlangan va plastik koplamali turlarga bulinadi, ularning xarakieristikasi 3-jadvalda keltirilgan.

Tashki diametri 5-6mm, opletkalar soni –3, yonish tezligi 1-1,8sm/sek. Sanoatda ishlab chikaraladigan OSh lar uzunligi 10 m bulgan bulaklarda chikarilib, bu bulaklar aylana shaklida uralib, 25 donadan etib buxtaga joylashtiriladi va kogoz bilan uraladi. Xar 8-12 buxtadan yogoch yashiklarga solinadi. Xar kaysi yashikga 2000 m dan 3000 m gacha OSh joylash mumkin.
OSh larning asosiy xarakteristikalari 3-jadvalda keltirilgan.

3-jadval.

Markasi (turi)	Olovlantiruvchi plig	Diametr (mm)	Tashki koplama materi-ali	Kulla-nish muxlati	Yarokli-k muddati (yil)
OShA	Asfalt- langan	4,8-5,8	Suvdan ximoyalanuvchi mastika	Namli va kuruk	5
OShDA	Ikki bor asfalt-langan	5-6	Suvdan ximoyalovchi mastika	Suvlan-gan, namli va kuruk	1
OShP	Plastik koplamali	5-6	Plastik mastika	Suvlangan, namli va kuruk	5

Detanastiyalovchi plig (DSh)
Detanastiyalovchi plig (DSh) ning vazifasi –KD yoki ED lar detanastiyasini PM zaryadiga etkaziib berishdan iborat. Xuddi shuningdek, bir zaryaddan ikikinchi zaryadga detonastiyani uzok masofaga etkazib berish va tula detonastiya olish uchun xam kullaniladi. Detanastiya pligining sxemasi 3-chizmada keltirilgan.





3- chizma. Detanastiyalovchi pilig (DSh) sxemasi.
1- yunaltiruvchi ip, 2-pilig serdstenavinasi,(TEN). 3.4,5,- birinchi, ikkinchi va uchinchi maxsus pletkalar, 6- tashki suv utkazmaydigan kobik.
DSh ning asosiy xarakteristikalari 4- jadvalda keltirilgan.
4- jadvalda

Markasi	Diametri (mm)	1m shnurga tugri keladiganPM mass-si (g)	Suvdan ximoyalovchi koplama kobigi	Kulan-shi mumkin bulgan muxit(t)	Suvga ustivor-gi (soat)
DSh-A	4,8-5,8	12,0	Suvdan ximoyalovchi mastika	-28 +50	12 s
DSh-V	5.5 – 6.1	13,0	Polexlorvinilli plastikat	-3,5 +60	24 s
DShE-6	3.7-4.7	6,0	Kabelli polietilen	-50+65	30 s
DShE-12	4.5- 5.5	12,0	Kabelli polietilen	-50 +65	30 s

Elekr - portlatgich (ED)
Elekr portlatgich (ED) lar – standartdagi PM larni xamda DSh larni detonastiyalash (portlatish) uchun xizmat kiladi. Uning tuzilish sxemasi 4- chizmada berilgan.

4- chizma. Elektr –portlatgich (ED) ning tuzilish sxemasi.
1- gilza; 2 – chashechka; 3- birlamchi zaryad; 4- ikkimlamchi zaryad;
5- kuprik; 6- 7- chikaruvchi utkazgichlar; 8- plastmass tikin (probka);
ED lar kuyidagilarga bulinadi:
Turiga va undagi iniyastovlovchi zaryad mikdoriga karab tetrilo –azodli va tetrilo –simobli elektr –portlatgichlar;
Ishga tushish vaktiga karab – laxzada ishga tushuvchi, Qisqa sekinlatilgan va sekinlatilgan ishga tushuvchi ED larga bulinadi. Konstruktiv kurinishi va maqsadiga karab – umumiy maksadli, seysmorazvedka uchun xamda neft kuduklarini torpedirovat etishga muljallangan ED larga bulinadi.
Kullanilish sharoitga karab: suvlangan joylarda qo’llaniladigan, gazga xavfli bulgan konlarda qo’llaniladigan yoki chang va gazga xavfli bulmagan konlarda qo’llaniladigan ED larga bulinadi.
Kuvvatiga karab – normal inistiyalovchi kobiliyatga ega bulgan ED larga xamda oshirilgan inistiyalovchi kobiliyatiga ega bulgan ED larga bulinadi.
Xozirgi paytda laxzali ta’sir etuvchi ED larning kuyidagi turlari ishlab chikilmokda:
Suvga ustivor ED – 8E (kuprik elastik maxkamlangan),
ED-8J (kuzgalmas maxkamlangan);
Suvga ustivormas –ED –8-P-S ;
Seysmik EDS; ximoyalangan –ED –P- 59, ED-8-P;
Uta kuvvatlik ximoyalangan ED -8PM ;
Qisqa sekinlatilgan ta’sir etuvchi ED larning kuyidagi markalari ishlab chikilmokda:
EDKZ –15 -----15 30 45 60 75 90 105 120 ms.
EDKZ – 25 ----25 50 75 100 150 250 ms.
EDZD ---500 750 1000 1500 2000 4000 8000 10000 ms.