Burchak o`lchash mohiyati prinsipi. Teodolit

8.2-rasm.Teodolitni tuzilishi

bajaradigan ishiga qarab, o’rnatuvchi qismlar va ish qismlariga bo’linadi. Qarash trubasi, limb, alidada, vernyer va sanoq olish moslamari – ish qismlaridir, shtativ, shovun, taglik va adilaklar esa o’rnatish qismlaridir.Teodolitning sxemasi 52- rasmda berilgan. Teodolitning limbi 1va alidadasi 2 gorizontal doirani tashkil etadi. Alidadaning aylanish o’qi asbobning aylanish o’qi 3 deb ataladi, bu o’q limbning ichi kovak o’qi 4 ga, limb o’qi esa taglik 5ning vtulkasiga kirib turadi. Teodolit shtativ 6 ga o’rnatilgandataglikning ko’tarish vintlari 7 shtativ kallagiga tiralib turadi. Teodolit shtativda o’rnatish vinti 8 yordamida mahkamlab qo’yiladi.
O’rnatish vintining uchida ilgagi 9 bor; asbobni nuqtaga markazlashtirish uchun hizmat qiladigan shovun 10 shu ilgakka osiladi. Teodolitning qarash trubasi 11 gorizontal o’q 12 yordamida alidada tayanchi 13 ga o’rnatiladi. Vertikal doira ham limb bilan alidadadan iborat. Uning limbi qarash trubasi bilan bir o’qda joylashgan bo’lib, truba bilan birga aylanadi. Qarash trubasini gorizontal o’q atrifida vertikal tekislikda 180^o aylantirish mumkin; bunga qarash trubasini zenit bo’yicha aylantirish deyiladi. Qarash trubasini mahkamlash 14va yo’naltirish 15 vintlari uni mahkamlab qo’yish va vertikal yo’nalishda salgina aylantirish uchun xizmat qiladi. Bunday vintlar 16 va 17 gorizontal doiraning limbida bo’lgani singari, gorizontal doiraning alidadasida ham bor. Limb tekisligini gorizontal vaziyatga va asbobning aylanish o’qini vertikal vaziyatga keltirish uchun bitta, ba`zi teodolitlarda esa bir- biriga perpendikulyar qilib ikkita adilak 18, limb va vernyer shtrixlarini hamda raqamlarini kattalashtirib ko’rsatish uchun lupalar 19 o’rnatilgan. Zarbdan, changdan himoyalash maqsadida teodolitning asosiy qismlari g’ilof bilan berkitilgan. Ishlatilmagan vaqtida va bir joydan ikkinchi joyga olib borishda teodolit maxsus qutiga yoki g’ilofga joylanadi.

2. Teodolitning o’rnatish qismlari

Shtativ. Shtativ (8.3-rasm) teodolit o’rnatiladigan uchoyoq bo’lib, uni yerdan birmuncha baland ko’tarib, ishlash uchun qulaylik
tug’diradi. Shtativ metall yoki qattiq yog’ochdan yasalgan uchoyoq 1va matall kallak 2 dan iborat. Gaykali vintlar 3ni burab, shtativ oyoqlarini uzaytirish va qisqartirish mumkin. Shtativ oyoqlariga o’tkir uchli temir qalpoqcha 4 kiygizilgan. Qalpoq-chalarda shtativning oyoqlarini yerga kiritiladigan tirgak 5lar bor. Shtativ kallagining o’rtasi

teshik; shtativni taglikka mahkamlashda asbobning o’rnatish vinti shu teshikka burab kiritiladi.