Bundan bir necha yuz yillar avval xalqlarni bir biri bilan bog’lagan karvon yo’llari bugungi kunda magistral yo’llarga aylandi

BERILGAN YO’L TOIFASI UCHUN TEXNIK ME’YORLAR
Hisobiy tezlik deb ob-havo va avtomobil’ shinasining yo’l qatnov qismi yuzasi bilan tishlashishning odatdagi sharoitlarida yo’l elementlarining ruxsat etilgan chegaraviy qiymatlari mos keladigan eng noqulay bo’laklarida yakka avtomobillarning mumkin bo’lgan eng katta (xavfsiz va barqarorlik sharti bo’yicha) harakat tezligiga aytiladi.
Izoh: Avtomobil shinasining qatnov qismi yuzasi bilan me’yoriy tishlashish sharti quruk yoki namlangan toza yuza uchun 60 km/soat tezlikdagi bo’ylama tishlashish koeffitsiyenti quruq holat uchun 0,6, namlangan holat uchun kamida 0,45 - havo harorati 20 ⁰S bo’lgan yilning yoz faslida, nisbiy namlik 50 %, metereologik ko’rinish masofasi 500 m dan ortiq, atmosfera bosimi 760 mm simob ustuniga teng bo’lgan shamolsiz sharoitda ta’minlanadi.
Reja va bo’ylama kesim elementlarini loyihalash uchun hisobiy harakat tezliklarini yo’lning toifasiga ko’ra qabul qilish kerak.
Past-baland va tog’li joyning murakkab qismlari uchun belgilangan hisobiy tezliklarni loyihalanayotgan yo’lning har bir aniq qismi uchun mahalliy sharoitni hisobga olgan tegishli texnik-iqtisodiy asoslash natijasida qabul qilishga ruxsat etiladi.

Yo’lning toifaasi	Hisobiy tezlik, km/soat
	asosiylari	joyning murakkab qismlarida ruxsat etilganlari:
		past-baland	tog’li
Ia	150	120	80
Ib	120	100	60
II	120	100	60
III	100	80	50
IV	80	60	40
V	60	40	30

Izoh: 1. Past-baland joyning murakkab qismlariga yon bag’irlari mustahkam bo’lmagan chuqur dara va jarliklari mavjud, 0,5 km dan uzun bo’lmagan masofadagi balandlik belgisi farqi 50 m dan katta bo’lgan, tez-tez takrorlanib turadigan chuqur vodiy va suv ayirgichlar bilan kesilgan rel’yef kiradi. Tog’li joyning murakkab qismlariga tog’ cho’qqilaridan o’tgan dovon qismlar va murakkab, egri-bugri yoki mustahkam bo’lmagan yon bag’irli tog’ daralari kiradi.
2. SHaharga kirish yo’llarini loyihalashda avtomobil’ yo’li trassasi bo’yida qimmatli kapital inshootlar, o’rmon massivlari, shuningdek qimmatbaho qishlok xo’jalik ekinlari va bog’lar mavjud bo’lgan hollarda, tegishli texnik-iqtisodiy asoslarga muvofiq past-baland joylar uchun belgilangan hisobiy tezliklarni qabul qilishga ruxsat etiladi.
Avtomobil’ yo’llarining yonma-yon qismlarida hisobiy tezliklar 20 % dan ko’pga farq qilmasligi kerak.
Umumiy foydalanishdagi avtomobil yo’llari yo’l to’shamasining mustahkamligini hisoblashda avtomobilning eng ko’p yuklangan yakka o’qidagi og’irlik I-II toifa uchun 130 kN (13 ts), III-V toifa uchun 100 kN (10 ts) qabul qilinadi.
Yo’l to’shamasi mustahkamligining ko’rsatilgan og’irliklarga hisoblash yo’l to’shamasi tuzilmasini belgilash va hisoblash bo’yicha qo’llanmalarga binoan amalga oshiriladi.
I toifali yo’llarda harakat tasmalari soni harakat jadalligi va yer yuzasi tuzilishiga ko’ra belgilash lozim.
Qatnov qismi ko’p tasmali bo’lgan yo’llar qurilishi alohida yo’nalishlar bo’yicha yo’l qurish variantlarini solishtirgan holda asoslanishi lozim.
Harakat jadalligi 4000 kelt. dona/sut dan (foydalanishning birinchi besh yilligida erishiladigan) ortiq bo’lgan II toifali yo’llarda, uzunligi 1 km dan va bo’ylama nishabligi 30 ‰ dan ortiq bo’lgan, shuningdek uzunligi 0,5 km dan va bo’ylama nishabligi 40 ‰ dan ortiq bo’lgan III toifali yo’llarda yuqoriga ko’tarilayotgan aralash tarkibli transport oqimlarida yuk avtomobillari harakati uchun qatnov qismda qo’shimcha tasma ko’zda tutilishi kerak.
Qo’shimcha tasmaning kengligi butun uzunligi davomida 3,5 m bo’lishi kerak.

Er yuzasining tuzilishi	Harakat jadalligi, kelt.dona/sut	Harakat tasmalari soni, dona
Tekis va past-baland	14000 - 48000 40000 - 80000 80000 dan ortiq	4 6 8
Tog’lik	14000 - 34000 34000 - 70000 70000 dan ortiq	4 6 8

YUqoriga ko’tarilish tugagandan keyingi yo’l qismidagi qo’shimcha tasma uzunligi qabul qilinishi lozim.

Ko’tarilishdagi harakat jadalligi, kelt.dona/sut	4000	5000	6500	8000 va ortiq
Tasmaning ko’tarilish chegarasidan keyingi umumiy uzunligi, m	50	100	150	200

Qatnov qismi kengligi o’zgaradigan bo’lagining uzunligini (harakat tasmalarining soni o’zgarganda) teskari radiusli ikkita egrilikni loyihalash orqali qabul qilish lozim.

Yo’l kismidagi hisobiy tezlik, km/soat	Teskari egrilik radiuslari, m	O’tish bo’lagi uzunligi, m
120	1400/1000	250
100	1000/7 00	210
80	650/450	170
60	350/250	130
40	160/100	80

Harakat tarkibi aralash avtomobil’-traktor oqimidan iborat II va III toifali yo’llarda, harakat jadalligi 2500-7000 avt/sut va 150-200 traktor/sut bo’lganda, yo’l poyini kengaytirish hisobiga ko’shimcha tasma qu­rilishi ko’zda tutish lozim.

Traktor poyezdlari, qishloq xo’jalik mashinalari va boshqa sekin harakatlanadigan transport vositalarining harakati uchun 3,5-3,75 m kenglikda qo’shimcha tasma avtomobillar va traktorlarning harakat jadalligiga asosan quriladi.

Harakat oqimida g’ildirakli traktorlar soni, %	Harakat mikdori, avt/soat
	200	400	600	800
	qo’shimcha tasma uzunligi, km
3 gacha 3-5 5-10 10-15	- - - 1,0-2,0	- - 1,2-2,0 1,5-2,5	- 1,0-2,0 1,5-2,5 2,0-3,0	1,0-2,0 1,5-2,5 2,0-3,0 2,0-3,0

Uzunligi 1,0-2,0 km bo’lgan qo’shimcha tasmlarni har 8-10 km da, 1,5-2,0 km uzunlikdagisi har 6-8 km da va 2,0-3,0 km uzunlikdagisi har 4-6 km da yer yuzasi tuzilishi va vaziyatga qarab tanlangan joylarga quriladi. Turli yo’nalishlardagi qo’shimcha tasmalar shaxmat usulida joylashtirilib tegishli belgi chiziqli chiziladi. Qo’shimcha tasmaning butun uzunligida yo’l yoqasining kengligi 1 m qilib belgilanadi.

Qo’shimcha tasmaning ko’ndalang nishabliklar va yo’l to’shamasining tuzilmasi asosiy yo’ldagidek belgilanishi lozim.
Berilgan variant ya’ni I toifali yo’l uchun texnik me’yorlar ShNQ-2.05.02-07 hujjatlariga asosan tanlab olinadi.

Yo’l elementlari o’lchamlari	Avtomagistral	Tezkor yo’l	Odatdagi yo’l turi
	Toifasi
	Ia	Ib	II	III	IV	V
Harakat tasmasining umumiy soni	4 va undan ortiq	4 va undan ortiq	2	2	2	1
Harakat tasmasining kengligi, m	3,75	3,75	3,75	3,5	3,0	4,5
Yo’l yoqasi kenligi, m	3,75	3,75	3,75	2,5	2,0	1,75
Yo’l yoqasidagi chetki tasma kengligi, m	0,75	0,75	0,75	0,5	0,5	-
Yo’l yoqasining mustahkamlangan qismi kengligi, m	2,5	2,5	2,0	1,5	1,0	-
Yo’l o’qi bo’ylab to’siqlar o’rnatilmaganda markaziy ajratuvchi tasmaning eng kam kengligi, m	6,0	5,0	-	-	-	-
Yo’l o’qi bo’ylab to’siqlar o’rnatilganda markaziy ajratuvchi tasmaning eng kam kengligi, m	2 m + to’siq kengligi		-	-	-	-
Ajratuvchi tasma chetidagi xavfsizlik tasmasining kengligi, m	1,0		-	-	-	-
Yo’l poyining kengligi, m	28,5 va undan ortiq	27,5 va undan ortiq	15,0	12,0	10,0	8,0