Bulardan tashqari, tovush o'zgarishlarining yana quyidagi ko’rinishlari mavjud

Eslatma: Metaforaga juda yaqin bir vosita o‘xshatish bo‘lib, ular yordamida shaxs-predmet bir-biriga yaqinlashtiriladi, qiyos qilinadi. Unda –dek, -day, go‘yo, kabi, yang‘lig‘, singari, xuddi kabi o‘xshatish vositasidan foydalaniladi: Bahor kelinchakdek yasanib keldi. Ulug‘bek – misoli oftob.

1. To‘g‘ri gap tug‘ganingga yoqmaydi (maqol);2. Litsey qaldirg‘ochlarini tabriklashdi;3. Rahmi kelib bulutning, Yig‘lab to‘kar yoshini, Qushlar qochar, majnuntol ko‘taradi boshini (E.Vohidov) 4.Tuzsiz she’rlarim deb shirindan-shirin Bolalarim yurar oyoq uchida… (M. Yusuf)5. U tarvuzining bir pallasini paqqos tushurdi.6. Derazaning singan ko‘ziga eski plyonka tortib qo‘yilgan.7. Maktabning biqinida kasalxonaning bo‘lishi gigiyenaga xilofdir.8. Egri ish qirq yildan keyin ham bilinadi.9. Jonni berib, qarzni uzib qutulasan!10. Harbiy xizmat temir intizomni talab qiladi. 11. Bahslashishga yo‘l qolmagan edi.12. Fan cho‘qqilarini egallaymiz.13. Razvedkachi gullab qo‘ydi.14. Rustam dehqonchilikning tilini yaxshigina o‘rgangan.15. U ko‘l yoqasiga kelganini ham sezmadi.16. Quyoshning oltin qalami nur taratar edi.17. Choyxonachi yoshi elliklardan oshib qolgan bo‘lsa ham, xuddi o‘smirlarday yеngil qadam tashlardi.18. Yo‘lchi hali gapini bitirmagan edi, Mirzakarimboy uni kesdi.

2. Metonimiya yunoncha metanymia - qayta nomlash demakdir.

Narsa va hodisalar o‘rtasida makon hamda zamondagi o‘zaro aloqadorlik asosida birining nomini ikkinchisiga ko‘chishi metonimiya hisoblanadi.

Navoiyni oldim qo‘limga deydilar. Navoiyni qo‘lga olib bo‘ladimi? U buyum emas-ku qo‘lda ko‘taradigan!? Bedilni o‘qir edim deydilar. Bedil kitob emas-ku!? Samovarda osh yedik deymiz. Samovar ustiga o‘tirib osh yeb ko‘ring-chi, kuyib qolasiz...

Hojiboy Tojiboyevning “O‘zbekning gapi qiziq” ruknidagi bunday ichakuzdi hangomalarini ko‘p eshitgansiz va huzur qilib kulgansiz, lekin bu hangomalardan nima uchun kulishimiz sababini bilasizmi? Hojiboy Tojiboyevning mahorati shundaki, u so‘zning to‘g‘ri va ko‘chma ma’nolarini anglagan holda ko‘chma ma’nolarda qo‘llangan so‘zlarning to‘g‘ri ma’nosini izohlab, undan odamlarni kuldira oldi.

Yuqorida keltirilgan gaplar tarkibida kulgi qo‘zg‘atish uchun asos bo‘lgan so‘zlarning barchasi ko‘chma ma’noning bir turi – metonimiyaga asoslangan.

Yuqoridagi misollarda shoir bilan uning asarlari (chunki shoir va uning asarlari o‘rtasida ongimizda doimiy bog‘lanish bor), choy ichiladigan joy bilan choy qaynatiladigan buyum o‘rtasidagi aloqadorlik asosida birining nomi ikkinchisi uchun ko‘chgan:

Navoiyni qo‘lga oldim deganda Navoiy asarlarini, Bedilni o‘qir edim deganda ham uning asarlarini tushunamiz.

Metonimiya asosida ko‘chma ma’no hosil qilish fikrimizni lo‘nda, ifodali, ta’sirchan bayon qilishning bir yo‘li sanaladi: