Bulardan tashqari, tovush o'zgarishlarining yana quyidagi ko’rinishlari mavjud

Gap urg‘usi (mantiqiy urg‘u)

Esga oling. Ilgari (5-sinfda) siz so‘z urg‘usining xususiyatlari bilan tanishgansiz: so‘z bo‘g‘inlaridan birining boshqalaridan kuchliroq talaffuz qilinishi so‘z urg‘usi deyiladi. So‘z urg‘usi ma’no farqlashga ham xizmat qiladi.

Bilib oling. Gapda so‘zlovchi tomonidan alohida ahamiyat berilib, ta’kidlab ko‘rsatilgan bo‘lakning kuchli ohang bilan aytilishi gap urg‘usi (yoki mantiqiy urg‘u) deyiladi. Gap urg‘usini ixtiyoriy ravishda ko‘chirish mumkin:

1. 
   Biz kecha muzeyga bordik (biz bordik).
   
2. 
   Biz kecha muzeyga bordik (kecha bordik).
   
3. 
   Biz kecha muzeyga bordik (muzeyga bordik).
   
4. 
   Biz kecha muzeyga bordik (bordik).
   

Ko‘rinadiki, gap urg‘usini olgan so‘z gap mazmunining markazini tashkil etadi: asosiy fikr shu bo‘lakka qaratilgan bo‘ladi.

Gap bo‘laklarining tartibi: odatdagi tartib

va o‘zgargan tartib

Quloq soling menga, yaxshi qiz, biroz

Dilimni ochmoqchi bo ‘laman Sizga. (A. Oripov)

Biz fikrimizni bayon qilish chog‘imizda zarur so‘zlarni tanlash bilan birga, ularni muayyan tartibda joylaymiz, chunki so‘zlashuvchilarning ongida gap bo‘laklarining tartibi bo‘yicha ko‘nikma mavjud bo‘ladi. Unga ko‘ra, kesim gapning eng oxirida; to‘ldiruvchi, to‘ldirilmishdan, hol esa hollanmishdan oldin, ega ko‘pincha gap boshida, aniqlovchi aniqlanmishdan oldin keladi. Bunday tartib so‘zlashuv va ilmiy uslublarga xosdir. Badiiy va qisman publitsistik uslubda esa gap bo‘laklari tartibi o‘zgarishiga yo‘l qo‘yiladi.

Eslab qoling. Gap bo‘laklari tartibining buzilishi inversiya deb ataladi. Inversiya badiiylik, ifodalilik, ta’sirchanlilikni ta’minlash maqsadida qo‘llaniladi.