Bulardan tashqari, tovush o'zgarishlarining yana quyidagi ko’rinishlari mavjud

Ona tili (6-sinf)

Fe’lda ifodalangan harakat yoki holatning bajaruvchi shaxsini, bu shaxsning bitta yoki ko‘p ekanligini bildiruvchi shakllar shaxs-son shakllari sanaladi.

Fe’llarning I va II shaxsi maxsus shakllar orqali ifodalanadi. III shaxsda esa zamon qo‘shimchalari shaxs ma’nosini ham ifodalaydi.

O‘tgan zamonning –di hamda kelasi zamon shart mayli –sa shakllaridan so‘ng –m, -ng, -k, -ingiz qo‘shimchalari; ravishdosh, sifatdosh shakllari hamda sof fe’lning hozirgi zamon shaklaridan so‘ng –man, -miz, -san, -siz qo‘shimchalari qo‘llaniladi.

AL va KHK darsligidan:

Fe’ldan ifodalangan harakatning shaxslarga munosabatini bildirgan qo‘shimchalarga shaxs-son qo‘shimchalari deyiladi. Masalan, keldim, yozding, boraman so‘zlaridagi –m, -ng, -man qo‘shimchalari.

Bunday qo‘shimchalarining shaxs-son qo‘shimchalari deb yuritilishiga sabab shuki, shaxs qo‘shimchalari ayni paytda sonni ham bildirib turadi: yo birlik, yo ko‘plik shaklida bo‘ladi. Masalan,

Birlik Ko‘plik

yozdi-m yozdi-k

yozdi-ng yozdi-ngiz (laring)

yozdi- yozdi-lar (yozishdi)

Ba’zi holatlarda birinchi shaxsni ifodalash uchun ikkinchi shaxs qo‘shimchasi, shuningdek, birlik ma’nosini ifodalash uchun ko‘plik qo‘shimchalari qo‘llanishi mumkin. Bunday holatlar ma’lum uslubiy maqsadda ro‘y beradi. Masalan, Yurasan, yurasan, hech masofa kamaymaydi – yuraman, yuraman, hech masofa kamaymaydi.

Ikkinchi va uchinchi shaxs birlik shakllari o‘rnida ko‘plik shakli qo‘llanilsa, shaxs ko‘pligi emas, balki shaxsga hurmat ma’nosi ifodalanadi. Masalan, Dadam keldilar. Siz juda yoqimli kuyladingiz. So‘zlang. (A. Qodiriy)

Ayrim o‘zbek shevalarida shart maylidan keyin qo‘shiladigan shaxs-son shakllari o‘rniga o‘tgan zamonning – gan shakli, hozirgi va kelasi zamon shakllaridan keyin ishlatiladigan shakl qo‘llaniladi. Masalan, borsa o‘rniga borsamiz, borsavuz.

№

Shaxs-son asosi