Bulardan tashqari, tovush o'zgarishlarining yana quyidagi ko’rinishlari mavjud



Download 2,1 Mb.
bet184/413
Sana07.09.2021
Hajmi2,1 Mb.
#167841
1   ...   180   181   182   183   184   185   186   187   ...   413
Bog'liq
HO'AT(20)

Ona tili (6-sinf)

Fe’l asosida ifodalangan harakat-holatning uch zamondan birida sodir bo‘lishini bildiruvchi shakllar zamon shakllari sanaladi. Fe’l uch zamon shakllariga ega: o‘tgan zamon, hozirgi zamon, kelasi zamon.

O‘tgan zamon shakllari harakat va holatning gap aytilayotgan vaqtdan oldin bo‘lganini bildiradi.

Bu zamon shakllari fe’l asoslariga –di, (-i)b, -gan (-kan, -qan) qo‘shimchalarini va ulardan so‘ng shaxs-son qo‘shimchalarini qo‘shish bilan hosil qilinadi.

-di qo‘shimchasi bilan yasalgan o‘tgan zamon shakli so‘zlovchining bevosita o‘zi ko‘rgan harakat va holatni bildiradi. Bu qo‘shimchadan so‘ng shaxs-son qo‘shimchasining –m,–k (qoldim, qoldik), -ng, -ngiz (qolding, qoldingiz) shakllari qo‘llaniladi.

-b (-ib) qo‘shimchasi bilan yasalgan o‘tgan zamon shakli ilgari ro‘y bergan harakat va holatning so‘zlovchi tomonidan eshitib bilganini ifodalaydi va bu qo‘shimchadan so‘ng shaxs –son qo‘shimchasining –man, -miz, -san, -siz, -di (-lar) shakllari qo‘shiladi.

-gan qo‘shimchasi bilan yasalgan o‘tgan zamon qo‘shimchasi harakat va holatning ilgariroq bajarilganini bildiradi va bu qo‘shimchadan so‘ng shaxs-son qo‘shimchasining –man, -miz; -san, -siz shakllari qo‘shiladi.

Edi, emish, ekan fe’llari to‘liqsiz fe’llar sanaladi. Bu fe’llar yetakchi fe’lning zamon shakllaridan so‘ng keladi, shaxs-son qo‘shimchalari to‘liqsiz fe’lga qo‘shiladi: kelgan ekansan (eding, emishsan), kelayotgan ekansan (eding, emishsan).

Edi, emish, ekan to‘liqsiz fe’llari –di, -mish, -kan shaklida ham qo‘llaniladi. Masalan, borgandi, borganmish, kelarkan.

Hozirgi zamon shakllari fe’l asoslariga –yap, -moqda, -(a)yotir, -(a)yotib qo‘shimchalarini qo‘shish bilan hosil qilinadi. Hozirgi zamon shakllari harakat va holatning gap aytilayotgan vaqtda yuz berishini ifodalaydi . Shaxs-son qo‘shimchalari zamon qo‘shimchalaridan so‘ng qo‘shiladi.



-yotir, -yotib shakllari unli bilan tugagan fe’l asoslariga –ayotir, -ayotib shakllari esa undosh bilan tugagan fe’l asoslariga qo‘shiladi.

-yap shakli undosh bilan tugagan fe’l asoslariga qo‘shilib, -ayap holida talaffuz qilinsa ham, -yap yoziladi.

Kelasi zamon shakllari harakat va holatning gap aytilayotgan vaqtdan so‘ng yuz berishini bildiradi.

Bu zamon shakllari fe’l asoslariga –a, -y, -(a)r qo‘shimchalarini va shaxs-son qo‘shimchalarini qo‘shish bilan hosil qilinadi.

Bu shakllar ba’zan harakatning doimiy, har uch zamonga oidligini ham ifodalaydi. Masalan, Akam kollejda o‘qiydi.

Undosh bilan tugagan fe’l asoslariga kelasi zamonning –a, -ar, unli bilan tugagan fe’l asoslariga –y, -r, bo‘lishsiz fe’l shakllariga esa –s qo‘shimchasi qo‘shiladi. –(a)r shakli kelasi zamonni gumon, taxmin yo‘li bilan ifodalaydi.


Download 2,1 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   180   181   182   183   184   185   186   187   ...   413




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish