Bulardan tashqari, tovush o'zgarishlarining yana quyidagi ko’rinishlari mavjud

AL va KHK darsligidan:
Beruniy Xorazmning qadimgi poytaxti Kot (Kat) shahrida tug‘ilgan. Uning ismi Muhammad, otasining ismi esa Ahmaddir. Bu gapda Beruniy atoqli oti o‘rnida Uning so‘zi almashib, atoqli ot ifodalagan ma’noni anglatadi. Yoki: “Yaxshilik qo‘lingdan kelmasa, yomonlik qilma. Bu hech qachon yodingdan chiqmasin”. Mazkur gapda esa bu so‘zi oldingi butun gap o‘rnida almashib kelyapti.
Barcha mustaqil so‘z turkumlari va hatto yordamchi so‘zlar hamda gap o‘rnida almashinib kelgan so‘zlarga olmosh deyiladi.
Olmoshlar ot, sifat, son, ravish, fe’l o‘rnida va ba’zan yordamchi so‘z, gap ornida almashinib keladi. Masalan, Gul ochildi.Uning ochilishi kishilarga rohat bag‘ishladi. Gullarning ko‘pi pushti rangda. Ana shu rang menga juda yoqadi. Karim gullarni uza boshladi. Bu esa bog‘bonning jahlini chiqardi. Va bog‘lovchisi o‘zaro teng ma’noli gaplarni bog‘laydi. Bu teng bog‘lovchilar sirasiga kiradi. Bu gaplarning birinchisida gul (ot) o‘rnida u, ikkinchisida pushti (sifat) o‘rnida ana shu, uchinchi gapda uza boshladi (fe’l) o‘rnida bu so‘zlari, to‘rtinchi gapda va bog‘lovchi o‘rnida bu olmoshi almashinib kelyapti.
Olmoshlar bevosita atash ma’nosiga ega bo‘lmaganligi uchun “ichi bo‘sh so‘zlar” deb ham yuritiladi.
Olmoshlar qanday so‘zlarning o‘rnida almashinib kelishi va qanday ma’noni ifodalashiga ko‘ra bir necha ma’no turlariga bo‘linadi.

T/r	Olmoshlarning ma’no turlari	Ma’nolari va ta’rifi	Misollar
1.	Kishilik olmoshlari	Shaxs ma’nosini bildiruvchi otlar o‘rnida almashinib keladi va ularga ishora qiladi. Shaxs ma’nosini bildiruvchi so‘zlar o‘rnida qo‘llanib, unga ishora qiluvchi olmoshlarga kishilik olmoshlari deyiladi.	men (kamina) - biz sen – siz u – ular (alar)
2.	Ko‘rsatish olmoshlari	Mustaqil so‘zlar va gaplar o‘rnida kelib, ularni ko‘rsatib keladi. Mustaqil so‘zlar orqali ifodalangan shaxs, predmet, belgi, harakatlarni ko‘rsatib kelgan olmoshlarga ko‘rsatish olmoshlari deyiladi.	u,bu,shu, o‘sha, mana bu (manavi), mana shu, ushbu
3.	So‘roq olmoshlari	So‘zlovchiga noma’lum bo‘lgan shaxs, narsa, belgi-xususiyatlarni so‘rash ma’nosini bildiradi. Shaxs, narsa, belgi-xususiyat, harakat-holatlarni so‘rash uchun ishlatiladigan olmoshlarga so‘roq olmoshlari deyiladi.	kim?, nima?, qaysi?, qancha?, necha?, nimaga?, qani?, nima qildi?, nima bo‘ldi?
4.	Birgalik-ajratish olmoshlari	Shaxs, narsa, belgi-xususiyat bildiruvchi mustaqil so‘zlar o‘rnida almashinib, ularning ma’nosini umumlashtirib, jamlab keladi. Mustaqil so‘zlar o‘rnida kelib, ularning ma’nosini umumlashtirib, jamlab keluvchi olmoshlarga birgalik olmoshlari deyiladi.	1) jamlik olmoshlari: hamma, barcha, bari 2) ajratish olmoshlari: har kim, har nima, har qancha, har qanday, har qaysi, har bir, har narsa
5.	Bo‘lishsizlik olmoshlari	Shaxs, narsa, belgi-xususiyat bildiruvchi mustaqil so‘zlar o‘rnida kelib, uning inkorini bildiradi. Mustaqil so‘zlar o‘rnida kelib, uning inkorini bildirgan olmoshlarga bo‘lishsizlik olmoshlari deyiladi.	hech kim, hech nima, hech qancha, hech qanday, hech qanaqa, hech narsa,hech bir
6.	O‘zlik olmoshi	Uchala shaxsdagi kishilik olmoshlari o‘rnida qo‘llanib, ma’nosini ta’kidlab keladi. Kishilik olmoshlari o‘rnida kelib, uning ma’nosini ta’kidlab ko‘rsatuvchi olmoshlarga o‘zlik olmoshlari deyiladi.	o‘z
7.	Gumon olmoshlari	Shaxs, narsa, belgi-xususiyat bildiruvchi mustaqil so‘zlar o‘rnida kelib, uning ma’nosini taxminlab, gumonlab keluvchi olmoshlarga gumon olmoshlari deyiladi.	1) allakim, allanarsa, allaqanday, allaqancha kabi 2) kimdir, nimadir, qaysidir

Eslatma: Kishilik, o‘zlik, ko‘rsatish, so‘roq, belgilash, gumon olmoshlari sodda holda bo‘ladi.
Ko‘rsatish (ana shu, mana bu), belgilash (har kim, har nima), bo‘lishsizlik (hech narsa, hech kim), gumon (bir narsa, bir nima) olmoshlari qo‘shma holda bo‘ladi.
Izoh: allakim, allanima, allaqancha qo‘shma olmoshlar hisoblanmaydi.
Sodda olmoshlar qo‘shib, qo‘shma olmoshlar ajratib yoziladi.
Kishilik, ko‘rsatish olmoshlari juft holda bo‘ladi.
O‘zlik, ko‘rsatish, so‘roq, belgilash olmoshlari takroriy holda qo‘llanadi.