Buhoro oziқ –ovқat va engil sanoat tehnologiya instituti “Ijtimoiy fanlar” kafedrasi yiғilishida muhokama қilindi va қўllanma sifatida institut uslubiy kengashi muhokamasiga tavsiya etildi

Mualliflik huquqi. Mualliflik huquqi instituti o`z ta`sir doirasiga mualliflar huquqlarini himoya qilish bilan birga, jamiyatni yetuk badiiy, adabiy, san`at va ilm-fan asarlari bilan ta`minlash vazifasini ham qamrab oladi. Mamlakatimiz Konstitutsiyasining 42-moddasiga binoan, barcha fuqarolar uchun ilmiy va tehnikaviy ijod erkinligi, madaniyat yutuqlaridan foydalanish huquqi kafolatlangan. 1996 yil 30 avgustda qabul qilingan “Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to`g`risida”gi qonunda mualliflik huquqining ob`yektlari, belgilari va turlari ko`rsatilgan. Shunga ko`ra, mualliflik huquqi ob`yekti bu – aqliy mehnat natijasi bo`lmish fan, adabiyot va san`at asarlaridir.

Mualliflik huquqining ob`yekti ma`naviy boyliklar, ya`ni ma`naviy ijod predmetlaridir. Boshqacha aytganda, inson his-tuyg`ulari, aqli-zehni, bilimi, tafakkuri, dunyoqarashi, qobiliyatini ifodalovchi asarlar mualliflik huquqi ob`yektlari sirasiga kiradi.

Qonunning 5-moddasi 5-qismiga binoan:

Mualliflik huquqi e`lon qilingan asarlarga nisbatan ham, e`lon qilinmagan asarlarga nisbatan ham tadbiq qilinadi.

Asar kimning ijodiy mehnati bilan yaratilgan bo`lsa, ana shu fuqaro asar muallifi deb e`tirof etiladi.

Ikki yoki undan ortiq fuqaroning birgalikdagi ijodiy mehnati natijasida yaratilgan asarga bo`lgan mualliflik huquqi, mazkur asar bo`linmas bir butun yoki har biri ham mustaqil mazmunga ega qismlardan iborat ekanligidan qat`iy nazar, hammualliflarga birgalikda tegishli bo`ladi.

Alohida mualliflik huquqining egasi o`z huquqlaridan habardor etish uchun asarning har bir nusxasida aks ettiriladigan va qo`yidagi uch unsurdan iborat mualliflik huquqining himoya belgisidan foydalanishi mumkin:

- aylana ichiga olingan lotinsha “S” harfi;

- alohida mualliflik huqulari egasining ismi;

- asar birinchi marta e`lon qilingan yil.

Mualliflik huquqining himoya belgisida ko`rsatilgan shaxs, bashorati boshqa hol isbotlanmagan bo`lsa huquq egasi hisoblanadi.

Muallifning o`zi yaratgan asari bo`lgan mualliflik huquqi boshqa shaxslarning ayni shu asarga bo`lgan mualliflik huquqi e`tirof qilinishini istisno etadi.

Ixtiro, foydali model, sanoat namunasiga mualliflik huquqi va maxsus nom berish huquqi ixtiro, foydali model, sanoat namunasining muallifiga tegishlidir.

Qonunga binoan, turdosh huquqlar sahna asarlariga, ijroga, ijroning audio va videoyozuviga (ijro yozuviga), efir va kabel orqali ko`rsatuv va eshittirish beruvchi tashkilotning ko`rsatuv va eshittirishlariga tatbiq etiladi.

Ijrochi quyidagi huquqlarga egadir:

- ijro vaqtida, ijro yozuvining nusxalarida, ijro translyatsiya qilinayotganda yoki takrorlanayotganda uning ismi-sharifini ko`rsatish;

- asarni buzib ijro etishdan himoya qilish;

- ijrodan foydalanishni amalga oshirish yoki foydalanishga ruhsat berish.

Mualliflik huquqida ayrim yechimini kutayotgan muammolar ham mavjud, yaqin kelajakda bu hal yetilishi kerak.