Бухоро давлат университети

13.4 Лойихаларнинг қалтисликка чидамлилиги тахлили.

Лойихаларнинг қалтисликка чидамлилиги - бу лойиханиг зарар кўра бошлаш имкониятидан қанчалик узоқлигини кўрсатувчи кўрсаткичдир. Яъни лойиханинг режалаштирилган ѐки мавжуд даражасидан ахвол

қанчалик ѐмонлашганда хам лойиха зарар келтирмаслигидир. Демак, бу оралиқ қанча узоқ бўлса лойиханиг қалтисга чидамлилиги шунча юқори бўлади.

Буни аниқлашда қуйидаги учта кўрсаткичдан фойдаланилади:

1. Зарарсизлик нуқтаси (break-even point);


2. Хавфсизлик чегараси (margin of safety);
3. Ички даромад ставкаси (internal rate of return).
Зарарсизлик нуқтаси_{миқдорда} қ FC Ғ P-VCU

P – бир бирлик махсулот бахоси;

FC(FIXED COSTS) – доимий харажатлар;
VCU(VARIABLE COSTS PER UNIT) – бир бирлик
харажатга қилинадиган ўзгарувчи харажатлар.

202

Зарарсизлик нуқтаси шуни кўрсатадики, қанча бирлик махсулот ишлаб чиқарилса, лойиха учун фойда хам зарар хам 0 га тенг бўлади. Демак фирма ўз харажатларини қоплаши учун камида зарарсизлик нуқтасигача махсулот ишлаб чиқиши керак.

Хавфсизлик чегараси_{оралиҒи} қ (Q - Q_BE Ғ Q)*100% Q –кутилаѐтган сотиш миқдори;

Q_BE – зарарсизлик нуқтасидагисотиш миқдори. Хавфсизлик чегараси лойиха зарар кўришни

бошлайдиган миқдордан қанчалик узоқдалигини фоиз кўрсаткичида кўрсатади. Демак, сотиш хажми узоғи билан неча фоизга камайганда хам фирма зарар кўрмай ишлайди. Бу кўрсаткичнинг юқори бўлиши лойиханинг қалтисга чидамлилиги даражаси хам юқори бўлишини билдиради.

Ички даромад ставкаси.

IRR ≈ A Қ (NPV_B Ғ NPV_A - NPV_B) * (B-A)

A – дисконтлашнинг паст даражаси;

B – дисконтлашнинг юқори даражаси;
NPV – соф келтирилган қиймат.

IRR – дисконт даражаси неча фоиз бўлганда лойиханинг соф келтирилган қиймати 0 бўлишини кўрсатади. Яъни пулни лойихага сарфлаш билан шу маблағни банкда сақлаш бир хил натижа беради. Демак, IRRнинг юқори бўлиши лойиханинг қалтисга чидамлилик даражасининг хам юқорилигини кўрсатади. Яна IRRни қалтис учун мукофот қўшилган холдаги дисконт ставкаси билан солиштирганда, IRR ката бўлса, бу лойиха маъқул хисобланади.