Бухоро давлат университети ш. Р. Баротов, Л. Я. Олимов, О. Р. Авезов

17.5. Ўқув жараёнида диққатнинг ривожланиши
Мактаб ўқув-тарбия жараёнини ташкил этишда диққатнинг барча турларига хос хусусиятларни ҳисобга олиш зарур. Ўқув жараёнида ихтиёрсиз диққат муҳим роль уйнайди. Ихтиёрсиз диққатнинг бошланғич синфлардаги роли айниқса каттадир. Негаки, кичик ёшдаги ўқувчиларда диққатни ихтиёрий равишда бирор нарсага қаратиш қобилияти суст ривожланган бўлади. Лекин ҳатто қуйи синфларда ҳам ўқув-тарбия жараёнини диққатнинг фақат ана шу турига асосланган ҳолда олиб бориш мақсадга мувофиқ эмас. Ушинский қайд этиб кетганидек, «ўз дарсингизни мароқли ўтказар экансиз, болаларни зериктириб қўйишдан кўрқмаслигингиз мумкин, лекин шуни эсда тутингки, машғулотда ҳамма нарса ҳам мароқли бўлавермаслиги мумкин, аксинча муқаррар зерикарли нарсалар ҳам бўлади ва шундай бўлиши ҳам керак. Болани уни қизиқтирган ишнигина эмас, балки қизиқтирмайдиган ишни ҳам бажаришга – завқ-шавқ олиш мақсадида ўз бурчини адо этишга ўргатинг¹². Мактаб иш тажрибасида унинг учун ҳам ихтиёрий ва ихтиёрсиз диққатни бирга кўшиб олиб бориш ва ихтиёрсиз диққатга таянган ҳолда ихтиёрий диққатни тарбиялаш зарур.
Диққатни иродавий куч-ғайратлар ёрдами билан доимо бир маромда сақлаб туриш ўта зўриқишни талаб қилади ва кишини жуда ҳам толиқтириб қўяди. Ўқитиш жараёнида ихтиёрийдан сўнгги диққатнинг алоҳида аҳамиятга эга эканлиги худди шу ҳолат билан белгиланади. Даставвал у ихтиёрий диққат сифатида пайдо бўлиши муносабати билан фаолиятнинг, ишга «тортиш» жараёнининг илк босқичларини пухта ташкил этиши шарт. Ихтиёрийдан сўнгги диққатга хос бўлган қизиқиш шахснинг фаоллигига боғлиқдир.
Демак, шахс фаоллигини таъминловчи диққат жараёнига хос хусусиятларни билиш психологик билимларни ўзлаштиришда муҳим аҳамият касб этади.


Назорат саволлари:

1. 
   Диққат деганда нимани тушунасиз?
   
2. 
   Диққатнинг турлари, диққатнинг хусусиятлари.
   
3. 
   Диққатнинг консентрацияси, диққат ва онг.
   
4. 
   Диққат ва бошқа билиш жараёнларининг алоқадорлиги.