Бухоро давлат университети ш. Р. Баротов, Л. Я. Олимов, О. Р. Авезов

Истеъдоднинг структураси
Истеъдод − бу қобилиятлар йиғиндисидан, уларнинг мажмуидан иборатдир. Алоҳида олинган, якка қобилиятни, гарчи у тараққиётнинг жуда юксак даражасига эришган ва ёрқин ифодаланган бўлса ҳам, истеъдод билан тенглаштириб бўлмайди. Бу ҳақда, жумладан, хотираси ғоят ўткир кишиларни тадқиқ қилиш далолат беради. Ҳақиқатда, қулчилик айни хотирасида, унинг мустаҳкамлиги ва кўп нарса сиғдиришида истеъдоднинг айнан ўзига тенг нарсани кўришга тайёрдир.
Умуман, ақлий истеъдод структурасини ҳосил қилувчи бу қобилиятлар, истеъдодли болалар устида олиб борилган кўплаб психологик кузатишларнинг гувоҳлик беришича, бундай болаларнинг кўпчилигида намоён бўлади ва алоҳида олинган ҳар бир қобилиятнинг ифодаланганлик даражаси жиҳатидан ажралиб туради. Агар истеъдоднинг ўзига хос фарқлари ҳақида гапирадиган бўлсак, улар асосан қизиқишларнинг йўналашларида намоён бўлади, Бир бола қандайдир изланишлар давридан кейин математикага, бошқаси биологияга қизиқиб қолади, учинчиси бадиий − адабий ижод билан, тўртинчиси тарих ва археология билан қизиқади ва ҳоказо. Бу болалардан ҳар биридаги қобилиятларнинг бундан кейинги тараққиёти мазкур қобилиятларсиз амалга ошириб бўлмайдиган конкрет фаолиятларда содир бўлади.
Унинг учун ҳам махсус истеъдод структураси шахснинг юқорида келтирилган фазилатларининг уйғун бирлигини ўз таркибига олади ва конкрет фаолият талабларига жавоб берадиган бир қатор қобилиятлар билан тўлдирилади. Жумладан, математик истеъдод махсус қобилиятларнинг мавжудлиги билан изоҳланиши аниқланди. Бу махсус қобилиятлар орасида математик материални берилган мазкур масалани шартлари ва унинг формал структурасининг ифодаланишини тез тушуниб олиш характерида, яъни махсус шаклда идрок қилиш (бунда топшириқнинг копкрет мазмуни гўёки тушиб қолади ва ўзига хос барча конкрет моҳиятлардан тозаланган қуруқ математик нисбатан «скелет»и қолади); математик объектлар, муносабатлар ва ҳаракатларни умумлаштириш, ҳар турли хусусий деталлардан умумий принципларни топа билиш, масаланинг моҳиятини белгилаш қобилияти; мунтазам мулоҳазалар ва ҳаракатларни қисқартириш қобилияти, бунда масала ечишдаги ҳар турли мулоҳазалар тузилишининг ҳаммаси математик ҳаракатлар изчиллигига қисқача ҳавола қилиш билан алмаштирилади (В.А.Крутецкий тадқиқоти).