Бухоро давлат университети ш. Р. Баротов, Л. Я. Олимов, О. Р. Авезов

27.4. Истеьдоднинг ижтимоий-тарихий табиати
Қобилиятлар тараққиётининг юксак босқичи истеъдод деб аталади. Истеъдод бу кишига қандайдир мураккаб меҳнат фаолиятини муваффақиятли, мустакил ва оригинал тарзда бажариш имконини берадиган қобилиятлар мажмуасидир.
Қобилиятлар каби истеъдод ҳам фақат ижодиётда юксак маҳоратга ва анчагина муваффақиятларга эришиш имкониятидан иборатдир. Оқибат натижада ижодий ютуқлар одамларнинг ижтимоий-тарихий ҳаёт шароитларига боғлиқдир. Агар жамият истеъдодли одамларга муҳтож бўлса, агар бундай кишиларнинг ривожланиши учун шароит яратилган бўлса, бу ҳолда бундай одамларнинг пайдо бўлиш имконияти туғилади.
Мана унинг учун фан, санъат ва ижтимоий ҳаётда анчагина қадриятларни яратишнинг потенциал имконияти билан бу имкониятларни жамиятнинг моддий ва маънавий маданияти махсулоти сифатида амалга ошириш ўртасида тенглик аломатини қўйиш мумкин эмас. Кишининг киши томонидан эксплуатация қилинишига асосланган ижтимоий формациялар тарихи шундан далолат берадики, кўп сонли истеъдодлар таркиб топиши учун зарур бўлган социал-иқтисодий шарт-шароитларнинг йўқлиги сабабли ривожланмай қолиб кетди. Капиталистик жамият (худди ўзидан олдинги феодал ва қулдорлик жамиятлари каби) эзилган синфларнинг кўпчилик намоёндаларида истсъдоднинг ривожланиш йўлини бекитиб қўяди.
Истеъдодларнинг уйғониши ижтимоий шарт-шароитларга боғлиқдир. Маълум қобилиятларнинг тўла-тўкис ривожланиши учун нақадар қулай шароитларнинг мавжуд бўлиши давлат олдида турган конкрет вазифаларнинг хусусиятларига ва давр эҳтиёжларига боғлиқ. Уруш йилларида саркардалик истеъдодлари жўшқин ривожланади, тинчлик даврида инженерлик, конструкторлик ва шу каби истеъдодлар ривожланади.
Бу имконият халқ таълими тизими билан, фан ва маданият тараққиётининг юксак даражаси билан, халқнинг бутун ижтимоий ҳаёти тартиби билан таъминланади. Кишиларнинг фан ва техника тараққиёти соҳасидаги ғоят катта ютуқлари, маданият соҳасидаги зўр муваффақиятлари ва спорт соҳасидаги ғалабалари − буларнинг ҳаммаси бизда истеъдодлар жуда кўплигидан далолат беради.