Бухоро давлат университети жисмоний маданият факультети

 
JISMONIY TARBIYA MASHG’ULOTLARI MAZMUNINI INTEGRATIV YONDASHUV ASOSIDA 
TASHKIL ETISH 
Davronov N.I., 
o’qituvchi, Buxoro davlat universiteti, Buxoro sh. 
Jismoniy tarbiya ta’limda o’quvchilarga beriladigan bilim, ko’nikma va malakalar har tomonlama 
mustahkam, hayot bilan bog’liq va amaliyot uchun muhim bo’lishi o’qitiladigan o’quv predmetlarining o’zaro 
bog’liqligi, ularning bir-birini to’ldirishiga e’tibor berishni taqozo etadi. Shuning uchun ham keyingi paytlarda 
pedagogikada fanlararo integratsiyani vujudga keltirishga katta e’tibor berilmoqda. Binobarin, ta’lim – bu 
kollektiv sub’ektning birgalikdagi faoliyati bo’lib, ta’lim-tarbiya ishi yagona maqsad atrofida birlashtirilib, 
o’quvchi shaxsini shakllantirishga yaxlit jarayon sifatida qaralsa, ta’lim samaradorligi ham, albatta, yuqori 
bo’ladi.
Jismoniy tarbiyani integratsiyalash fanlararo bilimlarni (integrativ bilimlarni) chuqurlashtirish va 
oshirish, ularni shakllantirish uchun o’rganiladi. U har xil turlar, usullar, uslublar, fanlararo integratsiya 
ob’ektlari asosida tuzilgan.

---

“ХОТИН-ҚИЗЛАР СПОРТИ: ИМКОНИЯТЛАР ВА ИСТИҚБОЛЛАР” 
255 
Integrativ ta’limning tasniflanishini yana universal yoki bir necha asosiy o’quv predmetlarini 
almashtiruvchi umumiy deb ham atash mumkin. Masalan, o’qish
, 
tabiat, rasm darslarini bitta umumiy darsga 
birlashtirish.
Odatda, bunday darslarni tashkil etishda o’qituvchilar tabiiy fanlar materiallarini birlashtirib, ularni bir 
ma’lum tizimga keltirishadi va o’z mashg’ulotlarini integrativ yoki kompleks (umumiy) deb ataydilar. Ko’rinib 
turibdiki, boshlang’ich ta’lim tizimidagi tabiiy fanlar materiallarini berishda to’g’ri ketma-ketlikka faqat 
darslar tuzilishini saqlab qolibgina erishish mumkin. Ba’zi olimlarning ta’kidlashlaricha, bunday mashg’ulotlar 
an’anaviy maktablarda ham tabiiy fanlarni ketma-ket o’rganish yo’li bilan hal qilinmoqda. Bir qator olimlar 
boshlang’ich ta’limga ham darslarga ajratib o’qitish an’analari tarqalgan deb hisoblaydilar.
Mantiqiy mushohada yuritib, anglash qiyin emaski, ta’lim jarayonida fanlar va ularni o’quvchilaga 
taqdim etadigan o’quv predmetlari orasidagi o’zaro aloqani ta’minlash ta’limning dastlabki bosqichi sanalgan 
boshlang’ich ta’limdan boshlash maqsadga muvofiqdir.
Jismoniy tarbiya ta’lim va tarbiyasini integratsiyalash muammosi nazariya uchun ham, amaliyot uchun 
ham muhim va dolzarbdir. Boshlang’ich talimni integratsiyalish masalasiga keyingi paytda bir qancha 
yondoshishlar bo’ldi: darsni ikki fan o’qituvchisi olib borishi yoki ikki fanni bir darsga birlashtirib, uni bir 
o’qituvchi tomonidan o’tilishidan to integratsiyalashgan kurslar tashkil etish, boshlang’ich ta’lim mazmunini 
tubdan o’zgartirishgacha. Bunga maktab ham, didaktika va metodika ham tayyor emas.
Jismoniy tarbiya mashg’ulotlarida o’quv-biluv faoliyatini takomillashtirishda predmetlararo aloqa 
vositasidan faydalanish masalasini echishga kirishishdan oldin kichik maktab yoshi davrining o’ziga xos 
psixologik-pedagogik xususiyatlarini tahlil qilish maqsadga muvofiqdir. Binobarin, boshlang’ich sinf 
o’quvchisining yosh xususiyatlarini puxta bilmasdan turib, ta’lim vositalari, metodlari va shakllarini tanlash 
ishning samarasiz bo’lishiga sabab bo’ladi. O’quvchilarning biluv faoliyati predmeti o’quvchi uchun 
(sub’ektiv) yangi bilimlar hisoblanadi. Olimlarning biluv faoliyati predmeti esa ob’ektiv, ijtimoiy-tarixiy yangi 
bilimlar sanaladi. O’quvchi bilib olgan bilim bola shaxsini, olim kashf qilgan bilim jamiyatni rivojlantirishga 
xizmat qiladi. Hozirgi didaktika oldidagi dolzarb muammolardan biri ta’lim jarayonida bolalarning bilishini 
olimlar bilishiga yaqinlashtirishdir. 
Har bir dars mazmuni belgilanayotganda predmet ichidagi va predmetlararo aloqalar hisobga olinadi. 
Darsning mazmunini belgilangach o’qituvchi qanday tasavvur va tushunchalar unda o’z rivojini topishini, 
o’quvchi qanday bilim va ko’nikmalarga ega bo’lishini aniqlaydi. Darsning maqsadi va mazmuniga mos 
ravishda o’qituvchi ta’lim metodlarini tanlaydi. Darsda o’qituvchi va o’quvchining faoliyatlari bir-biri bilan 
uzviy bog’liq bo’lganligi sababli, bu faoliyatlarning aniq bosqichlarini belgilab olish kerak. Butun dars 
davomida sinfning faol ishlashi uchun, usul va vositalarning to’g’ri almashinuvini aniqlab olish kerak.