Бухоро давлат университети “ИҚтисодиёт” кафедраси

 
ДЕҲҚОНЧИЛИКНИНГ ЯНГИ КЛАСТЕР ШАКЛИ -
УСТУВОРЛИГИ ВА АФЗАЛЛИКЛАРИ 
 
Жумаев Ф.Ҳ. БухДУ тупроқшунослик ва география кафедраси 
мудири, б.ф.н., доцент
Бухоро вилояти тупроғи ҳар хил даражада шўрланган ва иқлими 
кескин ўзгарувчан бўлиб, бундай шароитда деҳқончилик килиш катта 
меҳнат ва илимни талаб этади. Деҳқончилик тизимининг бош мақсади ва 
вазифаси бу қишлоқ хўжалик экинлари экиладиган ерларни биринчи 
навбатда келажак авлод учун унумдорлигини сақлаш ва аста секин уни 

---

81 
бойитиб ошириб бориш, ердан унумли ҳамда самарали фойдаланиш, 
қишлоқ хўжалик экинларини навбатлаб, алмашлаб экишни тўғри ташкил 
этиш ва бошқа агротехник тадбирларни тўғри ташкил этиш натижасида 
ушбу экинлардан сифатли ва юқори ҳосил олиб катта даромад олиш ва 
халқ фаровонлигини таъминлашга қаратилган. 
Мустақилликга эришган йилларимизнинг дастлабки йилларида 
деҳқончилик – ширкат хўжаликлари шаклида ташкил этилди ва 1994 
йилларда суғорма экин ерларимизнинг ўртача балл бонитети 58 га тенг 
бўлиб ширкатлар 2006 йилда келиб тўлалигича тугатилиб фермер 
хўжаликларга айлантирилди. Шу вақтга келиб вилоятнинг ўртача ерларни 
51 балл бонитетга эга бўлиб қолди. Кўриниб турибтики деҳқончиликнинг 
биринчи навбатдаги бош мақсади ширкат шаклидаги деҳқончиликда 
ижобий натижа бермаган, яъни ер унумдорлиги кўтарилиш ўрнига пасайб 
кетган. 
Мухтарам президентимиз Ш.Мирзиёев 2018 йилда Навоий 
вилоятидаги ташрифларида Қизилтепа туманида ташкил этилган 
Деҳқончиликни янгича Кластер шакли ва у 2017 йилда пахтачиликда катта 
натижага эришганлигини таъкидлаб, бундан кейин шу йўл билан 
деҳқончилик амалга оширилишини уқтурдилар. 
“Кластер” фрацузча сўз бўлиб –“гуруҳ” маъносини англатади, яъни 
бир қанча корхоналар бир гуруҳ бўлиб бир мақсад сари ишни ташкил этиш 
тушунилади. Бунда натижадорлик, иқтисодий самара иш унуми юқори 
бўлиши ва муаммолар осон ечим топади. 
Ўзбекистон республикаси президентининг 2017 йил 19 майдаги ПҚ-
2978-сонли “Бухоро вилоятида замонавий пахта-тўқимачилик кластерини 
ташкил этиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарорига асосан “BUKHARA 
COTTON TEXTILE CLUSTER” хориж корхонаси ва унинг негизида 8 та 
қўшма ва маъсулияти чекланган корхоналар ташкил этиш белгиланган эди. 
Бугунги кунда ушбу корхоналарни 2 таси ўз фаолиятини бошлашган, 
жумладан “BUKHARA COTTON TEXTILE CLUSTER AGROKOMPLEKS” 
МЧЖга Ромитан туманидан 8 минг гектар ер ажратиб берилди. Унинг 70 
гектарига индигофера ўсимлиги, 700 гектарига беда ўсимлиги ва қолган 
майдонларда ғўза ўсимлиги экиш режалаштирилиб ва у амалга 
оширилмоқда.
Қизилтепа туманида ташкил этилган кластерда ерлар фермер 
хўжалиги таъсаруфида қолдирилган, Ромитан туманида эса ерлар 
тўлалигича кластер балансида. Директорлар Кенгаши раиси, иқтисод 
фанлари доктори профессор М.Раҳматовнинг маълумотига қаралганда 
ушбу 8 минг гектар майдон 5 та ҳудудларга ва 78 та участкаларга 
ажратилган. 
Ромитанда ташкил этилган кластерни устунлиги шундаки, 
деҳқончилик илмий асосда ташкил этилган, жумладан биринчидан ерларга 
шудгор олди 3/1 нисбатда маҳаллий ўғит киритиш тадбири яъни 90 гектар 

---

82 
экин ери бўлса шуни учга бўлиб унинг бир бўлагига шудгордан олдин 25-
30 тн маҳаллий ўғит киритиш, иккинчи йили иккичи бўлакга ва учинчи 
йили учинчи бўлакга ва тўртинчи йили яна ўша биринчи бўлакга гўнг 
киритилади. Бу ердан олинадиган маҳсулот миқдорини ерга қайтариш 
қонунини ижросидир. Бунда ер унумдорлиги сақланиб қолинади. 
Иккинчидан фермер хўжаликларда пахта-ғалла навбатлаб экиш амлга 
оширилаётган бўлса, кластерда пахта-беда алмашлаб экиш амалга 
оширилмоқда, навбатлаб экишда ер унумдорлиги ошмайди, алмашлаб 
экишда эса ер унумдорлиги ошади. Бу эса ердан олинадиган ҳосил 
миқдорини ошишига бош омил ҳисобланади. 
Шу кунгача фермер хўжаликлар хомашёни қайта ишлаб сотилишидан 
келадиган даромаддан манфаатдор эмас эдилар энди Кластерда ерни 
экишга тайёрлашдан то маҳсулотни йиғиштириб олиш ва уни чуқур қайта 
ишлаб сотиш ҳисиобидан келадиган даромаддан далада ишлаган деҳқон 
ҳам манфаат кўрмоқда. Профессор М.Раҳматовнинг маълумотига 
қаралганда Ромитандаги кластерга тегишли ердан 8 минг тонна тола 
олинса, у илгари хомашё сифатида 9.6 млн.АҚШ долларига сотиларди, 
бугун уни чуқур қайта ишлаб 85.4 млн. АҚШ долларлик махсулот ишлаб 
чиқарилади. 
Таъкидлаш жоизки класте ер унумдорлигини сақлаш ва оширишда, 
иновацион янги ғояларни амалга оширишда, етук малакали карларни 
тайёрлашда, илмий изланишлар олиб боришда ва уни ишлаб чиқаришда 
синаш, жорий этишда, қишлоқлар инфра тузилмасини яхшилаш ва халқ 
фаровонлигини оширишда етакчи бир тизимга айланади.