Бухоро- 2022 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро давлат университети


-жадвал. Халкаро система (SI) асосий бирликларининг номи ва ифодаланиши



Download 1,47 Mb.
bet66/69
Sana24.10.2022
Hajmi1,47 Mb.
#855827
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   69
Bog'liq
1111китоб-АМОНОВ2022 1

8-жадвал.
Халкаро система (SI) асосий бирликларининг номи ва ифодаланиши.




Т/р

Физик катталиклар

Бирлик номи

Символи

Белгиланиши



ўзбекча

халқаро

1.

Вақт

секунд

τ t

s

s

2.

Узунлик

метр

1

м

M

3.

Модда миқдори

мол

n

mol

mol

4.

масса (вазн)

кг

m

kg

kg

5.

Нур кучи

Кандела

j

kd

cd

6.

Термодинамик ҳарорат

Кельвин

T

K

K

7.

Электр токи

ампер

I

A

A

9 – Жадвалда бир катор физик ва физик-кимёвий катталиклар ифодаси ва бирликлари кўрсатилган.


9-жадвал.
Бир қатор мухим физик ва физик кимёвий катталиклар ва уларнинг бирликлари


Т/р

Катталик номи

Ифодаси

Б и р л и к



нурланиши



ифодаланиши

узбекча

халқаро

1

2

3

4

5

6

1.

Алсорбция (юза концентрацияси)

Г

См2 га тўғри келади

mоl/sm
2

mоl/sm
2

2.

Солиштирма адсорбция

g

g/см2 га тўғри келадиган mоl

mol/g.sm2

mol/g.sm2

3.

Вақт

τ,t

секунд

s

s

4.

Баландлик

h

Метр

м

m

5.

Динамик қовушқоқлик

η

Палкаль-секунд

Ра.s

Ра.s

1

2

3

4

5

6

6.

Босим

р

паскаль

Ра

Ра

7.

Диаметр

d

Метр

м

m

8.

Диполмомент

μ

Кулон-метр

Kl.m

c.m

9.

Узунлик

l

Метр

м

m

10.

Тўлқин узунлиги

λ

См/пикометр
(10-12 м)

Sm, pm

Cm,pm

11.

Ионли нурланиш, ютилиш дозаси

D

Грей

Gr

Gy

12.

Электр заряди

Q

Кулон

Kl

C

13.

Электрон заряд

E

Кулон

Kl

C

14.

Эритманинг кучи

I

Кг/моль

Моl/kg

Моl/kg

15.

Модда (В) миқдори

nB

Моль

mol

Mol

16.

Иссиклик миқдори

Q

дЖoул

j

J

17.

Электр миқдори

Q,q

Кулон

Kl

C

18.

Реакция тезлиги, константаси

K

См-1(1-тар-тибли), мол. секундга литр (2-тар-тибли)

s-1, 1/(mol.s)

s-1
l/(mol.s)

19.

Кимёвий мувозанат константаси

K

Мувозанатни содир этув-чилар сонига боғлик

-

-

20.

Д-модданинг моляр центрацияси

Cm(B)

Мол/кг.га

Mol/kg

Mol/kg

21.

В-модданинг моляр концентрацияси

CB ёки С(В)

Мол/литрга

Mol/l

Mol/l

22.

В-модда масса (миқдор) конценра-цияси

ρBB



Гр/литрга

g\l

g/l

23.

В-модда эквива-лентларининг мо-ляр концентрацияси

Сэк(В)

Мол/литрга

Mol/l

Mol/l

1

2

3

4

5

6

24.

Диффузия коэф-фициенти

D

Метр кв.секундга

M2/s

M2/s

25.

Қутбланиш коэф-фициенти

α

см3

Sm3

Sm3

26.

Масса

m

Килограмм

kg

kg

27.

В-модда моляр массаси



г/мол

g/mol

g/mol

28.

Электр кучланиш

U

Вольт

v

V

29.

Электр майдони кучланиши

E

Вольт/метрга

v/m

v/m

30.

Сирт таранглиги

σ

Ньютон метрга

N/m

N/m

31.

Ҳажм

V

Метр3,литр(10-3 м3)

M3, l

M3, l

32.

Моляр хажм

Vn

Литр.молга

1/mol

l/mol

33.

Солиштирма ҳажм

Vm,v

Литр. Килограммга

l/kg

l/kg

34.

Зичлик

ρ

Гр.см3га

g/sm3

g/sm3

35.

Майдон

S,A

Метр квадрат

M2

M2

36.

Ионлар ҳаракатчанлиги

и

Метр квадрат волт секундга

M2(V.s)

M2(V.s)

37.

Кимёвий потенциал

μ

дЖоул молга

j/mol

j/mol

38.

Электр потенциали

V,φ

Вольт

V

V

39.

Моляр ўтказув-чанлик

Лм

Сименс-метр квадрати молга

cm.m2/mol

cm.m2/mol

40.

Солиштирма электр ўтказувчанлик

σ,φ

Сименс метрга

Cm/m

Cm/m

41.

Иш

W

джоул

J

J

42.

Моляр рефрак-ция

Rn

Кулон-метр квадрати ватт молга

Кl.m2(V.
mol)

c.m2(V.
mol)

1

2

3

4

5

6

43.

Куч

F,P

Ньютон

N

N

44.

Ток кучи

I

Ампер

A

A

45.

Тўғри чизиқли тезлик

υ

Метр секундга

m/s

m/s

46.

Электр қаршилиги

R,r

Ом

Om

Ω

47.

Оқувчанлик

φ,ψ

Паскал-1-секунд-1

Pa-1.s-1

Pa-1.s-1

48.

Температура (ҳарорат)

T,t

Кельвин, цель-сий градуси

K, OC

K,Oc

49.

Иссиқлик сиғими

C

дЖоул Kелвинга

J/K

J/K

50.

Моляр иссиқлик сиғими

Cn

Жоул мол Kелвин

J/(mol.K)

J(mol.K)

51.

Иссиқлик ўтка-зувчанлик

λ

ватт метр Kелвинга

Vt/(m.K)

W/(m/K)

52.

Частота

v

Герц

Gz

Hz

53.

Энергия (қувват)

E

дЖоул

J

J

54.

Ички энергия

U

дЖоул

J

J

55.

Гиббс эркин энергияси

G

дЖоул молга

J/mol

J/mol

56.

Ионланиш энергияси

Ei

дЖоул молга

J/mol

j/mol

57.

Энтальпия

H

дЖоул молга

J/mol

J/mol

58.

Энтропия

S

дЖоул мол-Келвинга

J/(mol.K)

J/(mol/K)

Муайян бир кимёвий бирикма (ёки система, жараён бориши) сифати, физик-кимёвий кўрсаткичларини жадвалга келтирилган бирликларда ифодалаш қабул қилингандир. У ёки бу бирликнинг жаҳонда қабул қилинган халқаро ифодаси билан мамлакат ҳудудида фойдаланиш ўша халқ тилидаги ифодаси ҳам мавжуд. Мисол сифатида солиштириш учун ўзбек тилидаги ифодаси жадвалда берилган ҳам.


Лекин шуни алоҳида таъкидлаш зарурки муайян бир илмий манбаа (китоб, мақола ёки ахбарот матни)да, бир вақтнинг ўзида, ҳам ўзбекча (масалан, Ўзбекистонда), халқаро ифодаланишга йўл қўйиш мумкин эмас. Акс ҳолда, чалкашликлар келиб чиқиши муқаррар. Бир қатор машҳур олимлар номи билан кўп физик-кимёвий кўрсаткич ва бирликлар номланади, масалан, Ампер, Волът, Жоулъ Паскал, Келъвин ва бошқалар шулар жумласига киради. Демак, мисол қилиб кўрсатилса, температурани Келвин, босимни Паскал, энергия (қувват) ни Джоул билан белгилашда олимлар номининг бошлангич ҳарфларини лотин шрифтида – ток кучини А (Ампер), кучланишни – V (Волт), босимни Ра (Паскал) каби кўринишларда ифодалаш керак бўлади.
Бир қатор хосса ёки кўрсаткичларнинг кичик ва жуда қийматлардан амалда фойдаланиш зарур бўлади. Кичик қийматларда, худди жадвалда кўрсатилгандек, ифодалаш мақсадга мувофиқ , жумладан, энергия ёки иш бирлигини J(Джоул) ишлатилади. Шу билан биргаликда kl(килоджоул) бўлиши ҳам мумкин. Бундан ташқари, таъкидлаш жоизки, айрим физик-кимёвий кўрсаткичлар икки ёки уч хил бирликларда ифодаланиши мумкин, яъни температура- ОС ва К, ҳажм м3ва Sм2, босим –Ра ва Atm. кабиларни кўрсатсак бўлади.
Шундай қилиб, юқорида модда (ёки маҳсулот, жисм, материал ва бошқа)лар ҳамда муайян унсурлар тизимини ҳарактерлайдиган муҳим физик-кимёвий кўрсаткичлар бирликлари ифодаланган. Улардан амалда фойдаланганда таъкидлагандек, муайян физик-кимёвий бирликлар замон талабида тўғри ифодаланганда, нафақат турли чалкашлар олди олинади, шунингдек, бундай маълумот муҳим илмий ва амалий касб этади ҳам.

Download 1,47 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   69




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish