Бухоро- 2022 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро давлат университети

Семинар машғулотлари мавзулари.
1. Кристалл ва морфологик тузилмалар.
2. Дифракция ҳодисаси ва унинг илмий асослари.
3. Ренгент ва электрон дифракцияси усуллари ва улардан амалда фойдаланиш.
4. Ёруғлик микроскопияси.
5. Электрон микроскопия усули.
Таянч илмий ибора ва атамалар.

Аморф тузилма; Кристалл тузилиш, кристалл панжара, морфологик тузилмалар: микрофибриаллар, фибрилла, микрофибрилла, глобула ва бошқалар; монокристалл; нур ёки электронлар дифракцияси; нур тўлқин узунлиги частотаси ва ёрқинлик даражаси; рентгенография, электронография, нейронография ва ҳакозо усуллар; оптик зичлик; электрон зичлик; поликристаллик; рентгенограмма кўринишлари: дебаэграмма, лауэграмма ва бошқалар; учламчи тартиб; микроскоп (заррабин); ёруғлик ва электронмикроскоипя усуллари; окуляр, объектив конденцор ва ҳакозо оптик линзалар; монокуляр ва бинокуляр микроскоплар; ёритувчи, эмиссияли, растрали электро микроскоп турлари; ажратиш қобилияти; катталаштириш имконияти; ўсиш ҳалқалари; пахта толасининг бирламчи, иккиламчи ва учламчи деворлари; фибрилляр тузилмалар.

Бўлим назорати учун рейтинг саволлар.

1. Кристалломорфологик тузилмалар тўғрисида нималар биласиз ?

Улар ўртасида умумийлик ва фарқ нималардан иборат?
2. «Глобула», «фибрилла», «монокристалл» ва бошқа тушунчаларга тавсиф беринг.
3. Нур ёки электрон дифракцияси хусусида нима биласиз ? Бу ҳодисадан амалда қандай фойдаланилади ?
4. Ренгент ва электрон дифракция усуллари илмий асослари ва моҳияти тўғрисида маълумот беринг.
5. Дифракция усулидан амалда фойдаланишда асосий қандай қонун ифодаси кўп ишлатилади? d_hkl нима?
6. Ёруғлик микроскопия усули тўғрисида нима биласиз?
7. Электро микроскопиянинг афзалликлари нимада ?


XI. ФИЗИК-КИМЁВИЙ БИРЛИКЛАР ИФОДАЛАРИНИНГ ХАЛҚАРО СИСТЕМАСИ ВА АЙРИМ ФИЗИК-КИМЁВИЙ АТАМАЛАР ИЗОХИ.

11.1. Умумий тушунчалар.

Ҳар қандай таҳлил ёки тадқиқ ишларидан кейин, олинган тажрибалар натижасига кўра, модда ёки муайян системанинг физик-кимёвий хоссалари маълум бирликларда ифодаланади. Уларнинг ҳар бири ўзига хос ўлчамга эга, албатта, масалан, зичлиги (г/см³), ҳарорати (Цельсий – ОС ёки Кельвин-К) ва бошқаларни кўрсатиш мумкин.
Илмий техник тадқиқот ишлари, турли моддалар таҳлилида олинган маълумотлар ифодасида чалкашликлар олдини олиш мақсадида халқаро миқёсида физик-кимёвий кўрсаткич ва катталиклар ифодаланиши келишиб олинган. Махсус тизим ҳам мавжуд. Жумладан, ҳозирги замон бирликлар тизими (SI-systeme international) ҳар хил ўлчам ва оғирликлар бўйича 1960 йилда ўтказилган халқаро анжуманда қабул қилинган бўлиб, шундан кейинги бир қатор конференцияларда тартибга солинган ҳам.
Ҳозирги амалда қўлланилаётган халқаро бирликлар тизими, таъкидлаш жоизки, муайян ўтган катта вақт оралиғида синалган шунингдек, расмийлаштирилган (норматив) кўплаб тартиб – қоидалар мажмуи деса ҳам бўлади. Фан-техниканинг бошқа соҳаларига қараганда, хусусан, кимё фани ва саноатнинг деярди барча йўналишларида модда таркиб тузилмаси ҳамда физик-кимёвий хоссаларини ўзгариши муқаррар бўлади. Шундай пайтда сўзсиз ҳар модда, ҳар амалга ошган жараён физик-кимёвий кўрсаткичларини аниқ ифодалаш зарурати туғилади. Айнан шунда бирликларнинг халқаро тизими мавжудлиги муҳим роль ўйнашини алоҳида қайд қилиш керак.
Ҳар бир иқтидорли ўқувчи-талаба ёки ёш мутахассис, шенингдек, физик-кимёга тегишли илмий техник ибора, атама моҳиятларини ҳам чуқур англаб олиши унга муҳим аҳамият касб этади. Шунинг учун мазкур соҳа бўйича зарур маълумотлар берилишини мақсадга мувофиқ ҳисоблаб, қуйида энг муҳим физик-кимёвий бирликлар ифодаларини ҳамда бир қатор илмий атамалар изоҳини келтирдик.
11.2. Муҳим физик-кимёвий бирликлар.

Физик катталиклар мажмуини одатда бирликлар системаси (тизими) дейиш мумкин. Муайян системага тааълуқли ва шартли ҳолда бир-биридан фарқланувчи физик катталиклар асосий система бирликларини содир этади. Буни 8-жадвалдан яққол кўрса ҳам бўлади.