Бухгалтерия ҳисоби назарияси

2.5-расм. Бухгалтерия ҳисоби. 
Бухгалтерия ҳисоби — ички бошқариш ва ташқи истеъмолчиларнинг 
мақсадлари учун жорий ва якуний ахборотни олиш билан корхоналар, 
ташкилотлар ҳамда муассасаларнинг хўжалик фаолияти устидан узлуксиз ва 
ўзаро боғлиқ бўлган кузатиш ва назорат қилиш тизимидан иборат. 
Бухгалтерия ҳисоби ёрдамида хўжаликда мавжуд бўлган ҳар хил 
турдаги моддий қийматликлар ва пул маблағларининг миқдори, бошқа 
корхона ҳамда ташкилотлар билан ҳисоб-китобларнинг ҳолати, ундаги бошқа 
ресурсларнинг умумий ҳажми ҳақида маълумотлар олинади; тайёрланган 
материаллар, ишлаб чиқарилган ва сотилган маҳсулот ҳажми ҳамда таннархи 
аниқланади; хўжалик фаолиятининг молиявий натижалари — фойда ёки 
зарар ҳисоблаб чиқилади; корхонанинг рентабеллиги ҳамда корхона ва унинг 
таркибий қисмларининг бошқа қатор кўрсаткичлари ҳисоблаб аниқланади. 
2.3. Ҳисoб турлaридa қўллaнилaдигaн: нaтурaл, мeҳнaт вa пул ўлчoви 
бирликлaри. 
Шуни таъкидлаш лозимки, халқаро стандартларга жавоб берадиган ва 
бозор иқтисодиёти хусусиятларига мос келадиган ҳисобнинг янги тизимини 
ишлаб чиқишда олим ва амалиётчилар ривожланган мамлакатларда бу соҳада 
яратилган янгиликларга кўркўрона ёндошаётганлари йўқ. Хорижий 
мамлакатларининг амалиётини ўрганиш, уларни чуқур ва ҳар томонлама 
таҳлил 
қилиш 
Ўзбекистон 
Республикасида 
ҳисоб 
тизимининг 
такомиллаштириш имкониятини беради. 
Ҳозирда Республикамиз ҳисоб тизимида қуйидаги ўлчов бирликларидан 
фойлаланилади: 

---

54 
2.6-расм. Ҳисоб турларида қўлланиладиган ўлчов бирликлари. 
Натура ўлчов бирлиги тезкор ҳисобда, статистик ҳисобда, бухгалтерия 
ҳисобининг аналитик ҳисобида кенг қўлланилади. Бу ўлчов бирлиги бир 
турдаги буюмлар ҳисоби учун керак бўлади. Масалан, болалар оёқ 
кийимини, музлаткичлар сони, газлама метри ва шу кабилар (метр, кг, дона, 
жуфт, литр ва ҳ.к). 
Пул ўлчов бирлиги хўжалик жараёнлари (операциялар) ва воситаларини 
ягона ўлчовда (пулда) умумлаштиришда қўлланилади, яъни барча маблағлар 
қиймат ўлчов бирлигида ифодаланилади. Ўзбекистон Республикасида пул 
ўлчов бирлиги сифатида сўм, тийин қабул қилинган. 
Вақт (меҳнат) ўлчов бирлиги (ой, кун, соат, минут, секунт) эса бирор бир 
статистик ёки хўжалик маҳсулотлари ишлаб чиқариш учун сарф бўлган ишчи 
кучи, ишчи сони, иш соати ва ҳоказоларни аниқлашда қўлланилади. Савдо 
корхонасида эса маълум бир товар оборот миқдори учун сарф этилган иш 
вақтида, иш соати, иш куни, ишчи кучи ва ҳоказони аниқлашда керак бўлади. 
Вақт ўлчов бирлиги ходимлар билан меҳнат ҳақи юзасидан ҳисоб-
китобларни олиб боришда ҳам аҳамиятлидир. Вақт ўлчов бирликлари натура 
ўлчов бирликлари билан биргаликда меҳнат унумдорлигини билдиради.