Бухгалтерия ҳисоби назарияси

 
Таянч иборалар: Баланс, актив, пассив, маблағ, манба, маблағ, 
манба, узоқ муддатли актив, жорий актив, ўз маблағлари манбаси, 
мажбуриятлар. 
3.1. Бухгалтерия баланси ва унинг таркибий тузилиши 
Хўжалик юритувчи субъектларнинг маълум бир даврга молиявий ҳолати 
қай даражада эканлигини, улар маблағларининг жойлашиши, ишлатилиши 
қандай олиб борилаётганлигини ва умуман корхона хўжалик фаолиятига 
баҳо бериш, назорат этиш, текшириб бориш зарур. Бу зарурият корхонанинг 
бошқарув ходимларига ҳамда ташқи фойдаланувчиларга, банк, солиқ 
инспекцияси, кредиторлар ва инвесторларга керакдир. Уларнинг бу масала 
юзасидан талабини корхонанинг баланси қондиради. Баланс молиявий 

---

57 
ҳисоботнинг биринчи шакли бўлиб, корхона фаолият турига қараб ойлик, 
чораклик, ярим йиллик ва йил охирида бўлиши мумкин. 
Бухгалтерия баланси корхоналарнинг кўзгуси бўлиб, унда корхонанинг 
маблағлари ва уларнинг келар манбаси ҳақиқий ҳолати акс эттирилади, 
маълум бир санага тузилади. 
Баланссўзи (французча balance-торози)– «тенглик», «тарозининг икки 
палласи» деган маъноларни билдиради. 
У доимо ўзгариб турадиган, ўзаро алоқада бўлган ҳолатини таърифловчи 
кўрсаткичлар тизимининг тенглиги. Баланс қандайдир воқеани таърифлаб, 
унинг қисмларга муносабатини кўрсатади. Баланс алоҳида корхона, ишлаб 
чиқариш бирлашмаси (бухгалтерия баланси, корхонанинг даромад ва 
харажатлар баланси) ёки халқ хўжалиги (аҳолининг даромад ва харажат 
баланси, тўлов баланси, савдо баланси, қишлоқ хўжалик маҳсулотлари 
баланси ва ҳ.к.) масштабида тузилади.
 
Актив томони икки бўлимдан иборат бўлиб, I - бўлим «Узоқ муддатли 
активлар» деб номланиб, қуйидагилар киради: асосий воситалар, лизингга 
олинган асосий воситалар, номоддий активлар, молиявий қўйилмалар, 
ўрнатиладиган асбоб-ускуналар, капитал қўйилмалар, узоқ муддатли 
дебиторлик суммалари.