Бухгалтерия ҳисоби назарияси

3.1-расм. Бухгалтерия балансининг маълумот олишдаги аҳамияти 
II- бўлим «Жорий активлар» деб номланиб, қуйидагилар киради: ишлаб 
чиқариш захиралари, тугалланмаган ишлаб чиқариш, тайёр маҳсулот, пул 
маблағлари, дебиторлик суммалари ва бошқалар. 
Баланснинг пассив томони ҳам икки бўлимдан иборат бўлиб, I - бўлим 
«Ўз маблағларининг манбалари» деб номланиб, қуйидагилар киради: устав 
капитали, захира капитали, тақсимланмаган фойда, келгуси давр 
даромадлари ва ҳоказолар. 

---

58 
3.2-расм. Бухгалтерия балансининг таркибий тузилиши 
II - бўлим «Мажбуриятлар» деб номланиб, қуйидагилар киради: банкдан 
олинган кредитлар, банкдан ташқари корхоналардан олинган қарзлар, 
олинган аванслар ва кредиторлик мажбуриятлари. 
Бухгалтерия баланси икки ҳисобот давридаги фойда ва зарарни намоён 
қиладиган оралиқ ҳисоботдир. Баланс ўзида келгуси ҳисобот даври 
маълумотларини эмас, балки ҳисоб жараёнининг охирги ҳисоб 
маълумотларини акс эттиради.
12
 
3.2. Бухгалтерия балансининг турлари 
 
Баланс икки қисмдан иборат бўлиб, бир томони актив, иккинчи томони 
пассив деб юртилади: актив ва пассив. 
Баланс иккала қисмининг жами суммалари тенг бўлиши шарт. Бу 
тенглик активда хўжалик маблағлари, пассивда эса шу маблағларнинг 
манбалари акс эттирилиши билан изоҳланади. 
Дастлабки баланс, ҳисобот баланси, тугатиш баланси каби турлари эса 
унинг корхона фаолиятининг қай ҳолатида тузилаётганлигини билдиради.
 
Дастлабки баланс корхонанинг ташкил топаётган вақтида тузилади. 
Ҳисобот баланси эса корхона фаолияти давомида тузилади. 
Тугатиш баланси эса корхона, ташкилот, муассасанинг тугатилаётган 
муддатдаги хўжалик маблағлари ва уларнинг манбалари қай ҳолатда 
эканлиги ҳақида маълумот беради. Балансдаги маълумот қуйидагича 
йиғилган бўлади. Ҳар бир жараён рўй бериши натижасида хўжалик 
маблағлари ва уларнинг манбалари миқдорий ва таркибий жиҳатдан ўзгариб 
боради.
 
12
Eldon S. Hendriksen Michael F. Van Breda. Accounting theory. Пер. с англ./Под ред. проф. Я.В. Соколова. 
— М.: Финансы и статистика, 2011. — 289 с. 

---

59