“Бухгалтерия ҳисоби” кафедраси

6-Мисол.
Тадбиркорлик 
субъекти 
гудвилл 
тақсимланган 
пул 
маблағларини ҳосил қиладиган бирликнинг қисми бўлган фаолиятни 100ВБ га 
сотади. Бирликка тақсимланган гудвилл, ихтиёрий равишдан ташқари, ушбу 
бирликдан пастроқ бўлган даражада аниқланиши ёки актив гуруҳига боғлиқ 
бўлиши мумкин бўлмайди. Пул маблағларини ҳосил қиладиган бирликнинг 
сақлаб қолинган қисмининг қопланадиган қиймати 300ВБ га тенгдир. Пул 
маблағларини ҳосил қиладиган бирликка тақсимланган гудвилл ихтиёрий 
равишсиз ушбу бирликдан пастроқ бўлган даражада аниқланиши ёки актив 
гуруҳига боғлиқ бўлиши мумкин бўлмаганлиги сабабли, чиқиб кетган 
фаолиятга боғлиқ гудвилл чиқиб кетган фаолият билан бирликнинг сақлаб 
қолинган қисмининг нисбий қийматлари асосида баҳоланади. Шу туфайли, пул 
маблағларини ҳосил қиладиган бирликка тақсимланган гудвиллнинг 25 фоизи 
сотиладиган фаолиятнинг баланс қийматига киритилади. 
Агарда тадбиркорлик субъекти гудвилл тақсимланган бир ёки бир неча 
пул маблағларини ҳосил қиладиган бирликларнинг таркибини ўзгартирадиган 
усулда ўзининг ҳисобот тузилмасини қайта ташкил еца, гудвилл таъсир етилган 
бирликларга қайта тақсимланиши лозим. Ушбу қайта тақсимлаш тадбиркорлик 
субъекти пул маблағларини ҳосил қиладиган бирлик ичидаги фаолиятнинг 
чиқиб кетишини амалга оширганда қўллайдиган нисбий қиймат ёндашувига 
ўхшаш ёндашув орқали амалга оширилиши лозим, бунда тадбиркорлик 
субъекти бошқа баъзи усул чиқиб кетган фаолият билан боғлиқ гудвиллни 
яхшироқ акс еттиришини кўрсата олмагунча. 
7-Мисол.
Гудвилл аввал пул маблағларини ҳосил қиладиган бирлик А га 
тақсимланган. А га тақсимланган гудвилл, ихтиёрий равишдан ташқари, А дан 
пастроқ бўлган даражада аниқланиши ёки актив гуруҳига боғлиқ бўлиши 
мумкин бўлмайди. А бўлиниши лозим ва бошқа учта пул маблағларини ҳосил 
қиладиган бирликларга Б, В ва Г бирлаштирилиши лозим. 
А га тақсимланган гудвилл ихтиёрий равишсиз А дан пастроқ бўлган 
даражада аниқланиши ёки актив гуруҳига боғлиқ бўлиши мумкин бўлмагани 
сабабли, у Б, В ва Г бирликларга А нинг учта қисмларининг нисбий қийматлари 
асосида ушбу қисмлар Б, В ва Г лар билан бириктирилишидан олдин қайта 
тақсимланади. 
Гудвилл тақсимланган пул маблағларини ҳосил қиладиган бирлик учун 
йиллик қадрсизланиш текшируви йиллик давр мобайнида ҳар қандай пайтда 
амалга оширилиши мумкин, бунда текширув ҳар йили бир хил пайтда амалга 
оширилиши лозим. Турли пул маблағларини ҳосил қиладиган бирликлар 
қадрсизланишга турли пайтларда текширилиши мумкин. Бироқ, пул 
маблағларини ҳосил қиладиган бирликка тақсимланган гудвиллнинг айрим 
қисми ёки барчаси жорий йиллик давр мобайнида бизнес бирлашувида сотиб 
олинган бўлса, ушбу бирлик жорий йиллик даврнинг охиридан олдин 
қадрсизланишга текширилиши лозим. 

---

165 
Корпоратив активлар тадбиркорлик субъектининг бош офисининг ёки 
бўлинмасининг биноси, електрон маълумотларни қайта ишлаш ускуналари ёки 
тадқиқот маркази каби гуруҳ ёки бўлинма активларини ўз ичига олади. 
Тадбиркорлик субъектининг тузилиши актив муайян пул маблағларини ҳосил 
қиладиган бирлик учун мазкур Стандартда келтирилган корпоратив активлар 
таърифини қаноатлантириши ёки қаноатлантирмаслигини белгилайди. 
Корпоратив активларнинг фарқловчи хусусиятлари шуки, улар бошқа активлар 
ёки активлар гуруҳларидан мустақил равишда пул киримларини юзага 
келтирмайди ва уларнинг баланс қийматини кўриб чиқилаётган пул 
маблағларини ҳосил қиладиган бирликка тўлиқ акс еттирилмайди. 
Корпоратив активлар алоҳида пул киримларини юзага келтирмаслиги 
туфайли, алоҳида корпоратив активнинг қопланадиган қиймати аниқланмайди, 
бунда раҳбарият активнинг чиқиб кетишини амалга оширишга қарор 
қилмагунча. Натижада, агарда корпоратив актив қадрсизланган бўлиши 
мумкинлигининг ишораси мавжуд бўлса, қопланадиган қиймат корпоратив 
актив тегишли бўлган пул маблағларини ҳосил қиладиган бирлик ёки пул 
маблағларини ҳосил қиладиган бирликлар гуруҳи учун аниқланади ва у ушбу 
пул маблағларини ҳосил қиладиган бирликнинг ёки пул маблағларини ҳосил 
қиладиган бирликлар гуруҳининг баланс қиймати билан қиёсланади.
Қадрсизланиш бўйича зарар пул маблағларини ҳосил қиладиган бирлик 
(гудвилл ёки корпоратив актив тақсимланган пул маблағларини ҳосил 
қиладиган бирликларнинг енг кичик гуруҳи) учун тан олиниши лозим, 
фақатгина агарда бирликнинг (бирликлар гуруҳининг) қопланадиган қиймати 
бирликнинг (бирликлар гуруҳининг) баланс қийматидан кам бўлса. 
Қадрсизланиш бўйича зарар бирлик (бирликлар гуруҳи) активларининг баланс 
қийматини камайтириш учун қуйидаги тартибда тақсимланиши лозим:
(а) 
аввал пул маблағларини ҳосил қиладиган бирликка (бирликлар 
гуруҳига) тақсимланган ҳар қандай гудвиллнинг баланс қийматини 
камайтиришга; ва 
(б) 
кейин бирликнинг (бирликлар гуруҳининг) бошқа активларига 
бирликдаги (бирликлар гуруҳидаги) ҳар бир активнинг баланс қийматига 
пропорционал равишда. 
Баланс қийматлардаги ушбу камайтиришлар алоҳида активлар бўйича 
қадрсизланиш зарарлари сифатида инобатга олиниши лозим. 
8-Мисол
Ускуна жисмоний шикастланган, аммо у шикастланишидан 
олдинги ҳолатдагидек яхши ишламаса ҳам, ҳануз ишламоқда. Ускунанинг 
чиқиб кетиш харажатлари чегирилгандаги ҳаққоний қиймати унинг баланс 
қийматидан камроқ. Ускуна мустақил пул киримларини юзага келтирмайди. 
Ускунани ўз ичига олган ва бошқа активлардан келадиган пул киримларидан 
кўпроқ мустақил бўлган пул киримларини юзага келтирадиган активларнинг 
енг кичик аниқланадиган гуруҳи – ускуна тегишли бўлган ишлаб чиқариш 
линияси ҳисобланади. Ишлаб чиқариш линиясининг қопланадиган қиймати 
шуни кўрсатадики, бутун ишлаб чиқариш линияси қадрсизланмаган. Фараз 1: 
раҳбарият 
томонидан 
тасдиқланган 
бюджетлар/лойиҳалар 
ускунани 

---

166 
алмаштириш бўйича раҳбариятнинг ҳеч қандай мажбуриятини акс еттирмайди. 
Ускунанинг қопланадиган қийматининг ўзини баҳолаш имконсиздир, 
чунки ускунанинг фойдаланишдаги қиймати: 
(а) унинг чиқиб кетиш харажатлари чегирилгандаги ҳаққоний қийматидан 
фарқ қилиши мумкин; ва 
(б) фақатгина ускуна тегишли бўлган пул маблағларини ҳосил қиладиган 
бирлик (ишлаб чиқариш линияси) учун аниқланиши мумкин. 
Ишлаб чиқариш линияси қадрсизланмаган. Шу туфайли, ҳеч қандай 
қадрсизланиш бўйича зарар ускуна учун тан олинмайди. Шунга қарамасдан, 
тадбиркорлик субъекти ускуна учун ескириш даврини ёки ескиришни 
ҳисоблаш усулини қайта баҳолаши зарур бўлиши мумкин. Балки, қисқароқ 
ескириш даври ёки тезроқ ескириш ҳисоблаш усули ускунанинг кутилган 
қолган фойдали хизмат муддатини ёки тадбиркорлик субъекти томонидан 
иқтисодий манфаатларнинг ўзлаштирилиши кутилган ҳолатни акс еттириш 
учун талаб етилади.
Фараз 2: раҳбарият томонидан тасдиқланган бюджетлар/лойиҳалар 
ускунани алмаштириш ва уни яқин келажакда сотиш бўйича раҳбариятнинг 
мажбуриятини акс еттиради. Ускунанинг чиқиб кетишига қадар ундан уклуксиз 
фойдаланиш бўйича пул оқимлари сезиларсиз деб баҳоланган. 
Ускунанинг фойдаланишдаги қийматини унинг чиқиб кетиш харажатлари 
чегирилгандаги ҳаққоний қийматига яқин бўлган ҳолда баҳолаш мумкин. Шу 
туфайли, ускунанинг қопланадиган қиймати аниқланиши мумкин ва ускуна 
тегишли бўлган пул маблағларини ҳосил қиладиган бирликка (яъни ишлаб 
чиқариш линиясига) ҳеч қандай еътибор қаратилмайди. Ускунанинг чиқиб 
кетиш харажатлари чегирилгандаги ҳаққоний қиймати унинг баланс 
қийматидан камроқ бўлгани туфайли, қадрсизланиш зарари ускуна учун тан 
олинади. 
Ушбу талаблар «актив» атамасидан фойдаланади, аммо улар алоҳида 
активга ёки пул маблағларини ҳосил қиладиган бирликка нисбатан тенг тарзда 
қўлланилади. Тадбиркорлик субъекти ҳар бир ҳисобот даврининг охирида 
гудвиллдан ташқари актив учун олдинги даврларда тан олинган қадрсизланиш 
бўйича зарари бундан буён мавжуд бўлмаслигининг ёки камайган бўлиши 
мумкинлигининг бирор ишораси мавжуд бўлиши ёки бўлмаслигини баҳолаши 
лозим. Агарда бундай ишора мавжуд бўлса, тадбиркорлик субъекти ушбу 
активнинг қопланадиган қийматини баҳолаши лозим. 
Қадрсизланиш бўйича зарарга тегишли гудвиллдан ташқари активнинг 
ошган баланс қиймати шундай баланс қийматдан ошмаслиги лозимки, қайсики 
аниқланган бўлар еди (амортизациядан ёки ескиришдан ҳоли), агарда ҳеч 
қандай қадрсизланиш бўйича зарар актив учун олдинги йилларда тан 
олинмаганда еди.