Bugungi kunda kо‘plab rivojlangan va jahon iqtisodiyotida yetakchi о‘rin

Texnologik jarayonni identifikatsiyalash 
Identifikatsiyalash amaliyotda optimizatsiya masalasi bilan birgalikda asosiy 
masala xisoblanadi. Umumiy xolda bu masalaning xammasi uchun aniq bir 
maqsadda yо‘naltirilgan modelni kо‘rish kerak bо‘ladi. 
Bu modelni kо‘rish jarayonida identifikatsiyalashdan maqsad eng axamiyatli 
hisoblanadi. 
Identifikatsiya bu о‘tkazilayotgan tajriba ma’lumotlaridan foydalanib, 
jarayonning matematik modelini tuzish tushiniladi. 
Tajribaviy –analitik usulni ikki turi bо‘lib, aktiv va passiv tajriba usulidir. 
Passiv tajribada tajriba ma’lumotlari texnologik jarayonlaridan. Labaratoriya 
analizlaridan, avtomatlashtirish kо‘rsatkichi va xokazolardan olinadi. 
Aktiv eksperement - oldindan tuzilgan dastur yordamida ishlab turgan 
apparatda shakllantiriladi. Chiqish qiymati kо‘rsatkichi texnologiyada kо‘rsatilgan 
qiymatdan 25% ortiq bо‘lishi mumkin. Shu qiymat kattaligidan kelib chiqib boshqa 
kirish qiymatlarini о‘zgarish chegarasini aniqlayman.
Harora
Harorat
Sath
PH-Amiak
U=a
0
+a
1
x
1
+ a
2
x
2
+a
3
x
3
+a
11
 
x
1
2
+a
22
x
2
2
+a
33
x
3
2
+a
12
x
1
x
2
+a
13
x
1
x
3
+a
23
x
2
x
3
+X
1
(T)=6
lg [H
+
]
-7
lg [H
+
]
 ; X
2
(L)=
1 
M ; 
X
3
(a)=
0,4 
 
О‘zgarish interval (x
1
=6-7); (x
2
=1 const); (x
3
=0,4);
O’rtacha tajribaning o’zgarishi x
1
=6,5; x
2
=1; x
3
=0,4 
Tajriba о‘tkazish dasturi 
Netralagich 

---

1-jadvalda Netrallash qurilmasida Ph, sarf , sathning o’zgarishlari keltirilgan. 
1-jadval 
№ 
O’zgarish
U
eks
 
Ph 
L 
G 
1 
6 
1 
0,4 
6,01 
2 
7 
1 
0,4 
6,1 
3 
6 
1 
0,4 
6,15 
4 
7 
1 
0,4 
6,2 
5 
6 
1 
0,4 
6,3 
6 
7 
1 
0,4 
6,4 
7 
6 
1 
0,4 
6,5 
8 
7 
1 
0,4 
6,9 
Bugungi kunda ilmiy, texnik va muhandislik hisob-kitoblarini amalga 
oshirishda MATLAB kompyuter dastur paketidan muvofaqiyatli foydalanib 
kelinmoqda. MATLAB bu yuqori darajadagi dasturlash tili va interaktiv muhit 
bo‘lib, murakkab hisob-kitoblar ko‘p talab qilinadigan ishlarni bajarish C, Basic, 
Fortran kabi dasturlash tillariga nisbatan tez amalga oshiriladi. U yordamida 
algoritmlash, ma’lumotlarni tahlil qilish va turli shakllarda tasvirlash, sonli hisob-
kitoblarni bajarish ancha oson va tez bajariladi [1]. Matlab dasturi yordamida turli 
turdagi bog’liqlik grafiklarini olish mumkin bo’lib, bunda bug’latgichda haroratning 
vaqt bo’yicha o’zgarish grafiklari shakllantildi hamda uning regression tenglamasi 
va uning real tajriba natijalari bilan farqi (adekvatligi) aniqlandi. 

---

6-rasmda.
 
Matlab dasturida tajriba natijalari hamda
 
nazariy nuqtalar bog’lik 
grafigi. 
Bunda tajriba natijalari sifatida [0 dan 7,0] minut oralig’ida netrallash 
qurilmasida 6,0 
lg [H
+
]
-
6,9 
lg [H
+
]
oralig’ida Ph o’zgarishi ro’y bergan. Shundan 
kelib chiqqan holda bog’lanish grafigining regression grafigi shakllantirildi.
y = a
1
*x
2
 +a
2
*x + a
3

y= -0.46337 x
2
+6.7686 x-2.3941 
Yuqoridagi regresstion tenglamadan kelib chiqqan holda tajriba va modelning 
uzaro mosligi 96, 89 % yukoriligi kurishimiz mumkin. 
O`rtacha xatolik = 3.1153 % ni tashkil qiladi
. 
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
-2
-1
0
1
2
residuals
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
-20
0
20
40
60
80
y = - 0.46*x
2
+ 68*x - 2.4e+003
data 1
quadratic

---