Bugungi kunda kо‘plab rivojlangan va jahon iqtisodiyotida yetakchi о‘rin

ASOSIY IQTISODIY KO‘RSATKICHLAR HISOBI 
№ 
Ko‘rsatkichlar 
O‘lcham 
Loyixa bo‘yicha 
1 
2 
3 
4 
1 
Yillik i/ch mahsulot hajmi 
a) natural ifoda 
b) tovar mahsulotining qiymati 
T ming so’m 
So’m/o’lcham 
ming so‘m 
350000 
147000000 
2 
1 o‘lcham mahsulotning i/ch 
tannarxi (ishlab chiqarish sarflari) 
So‘m/o‘lcham 
306360 
3 
Yillik mahsulotning tannarxi 
ming so‘m 
107226000 
4 
Mahsulotning erkin-sotish baxosi 
so‘m/o‘lcham 
504000 
5 
Yillik foyda 
ming so‘m 
30450000 
6 
Mahsulot rentabelligi 
(samaradorligi %) 
% 
26 
7 
Bir bo’lim boshlig‘ining o‘rtacha- 
oylik ish haqi 
ming so‘m 
1600000 
8 
1 ishchining o‘rtacha- oylik ish haqi 
Ming so‘m 
1200000 
 
 

---

Mehnat muxofazasi 
Hozirgi davrda texnologik korxona inshoatlari kо‘payib ketgan bir vaqtda 
mehnatkashlarni muhofazasiga alohida yaxshi sharoitlar bilan ta’minlanmoqda.
Mehnat haqidagi qonunchilik о‘zining mohiyati jihatidan mehnatkashlarning 
huquqlarini himoyalash,sog‘lom mehnat sharoitlari bilan ta’minlash kabi 
masalalarni hal qilishga qaratilgan .
Zamonaviy mehmatni ilmiy asosda tashkil qilish bu har bir ishjoyida eng 
qulay mehnat sharoitlarini yaratib berish ishlab chiqarish jarayonlarini yaratib 
berish, ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizatsiya va avtomatlashtirishdir.
Bularni hammasini amalga oshirish esa ishlab chiqarishda sodir bо‘ladigan 
jarohat baxtsiz hodisa va kasb kassaliklarini oldini olishda eng muhim ahamyatga 
egadir.
Insonnig yashashi uchun zarur bо‘lgan asosiy shart-sharoitlardan biri faoliyat
bо‘lib uni oliy formasi mehnat xisoblanadi faoliyat va mehnat formasi turlicha bо‘lib 
u xayotdagi ishlab chiqarish madaniyat va jamoat ishlari ilmiy ishlar va boshqa 
sohalardagi amaliy va intelektual hamda ma’naviy jarayonlarni о‘z ichiga oladi. 
Hayot faoliyati xavfsizligini tartibsiz , amaldagi qonun qoidalar, standartlar 
kо‘rsatmalar amal qilmasdan amalga oshirilishi jaroxatlanishga shikastlanishga , 
xatto о‘limga olib kelishi mumkin “xavf –xatar” odam sog‘lig‘iga bevosita yoki
bilvosita zarar keltiradigan kо‘ngilsiz xodisalar xavflar kelib chiqishi bо‘yicha-
tabiy, texnik ekalogik va aralash bо‘ladi . Rasmiy standartga asosan – fizik, 
kimyoviy, biolagik va ruxiy turda bо‘ladi. 
Salbiy oqibatlarning rо‘y berishi vaqti bо‘yicha impulsive (beixtiyor harakat) va 
kumulyativ (tо‘satdan keluvchi) turlarda bо‘ladi: 
-havflar tarqalishiga yо‘l qо‘ymaslik bо‘yicha; 
- litasfera gidrasfera atmasfera va koinot bilan bо‘g‘liq bо‘ladi; 
-kelib chiqadigan oqibatlari bо‘yicha charchash kasallanish jarohatlanish halokatlar 
yong‘inlar kо‘rinishida bо‘ladi; 
-keltiradigan zarari bо‘yicha ijtimoiy, texnik , ekolagik va boshqa turlarga bо‘linadi; 

---

- nomoyon bо‘lishi bо‘yicha mayishiy sport, yо‘l-taransport , ishlab chiqarish va 
xarbiy bо‘ladi; 
- odamga ta’siri bо‘yicha о‘ta ta’sirchan (zaxarlar, kislatalar) va sust narkotik 
moddalar bо‘ladi; 
Xavflar rо‘yxati harorat , xavo tezligi, bosim, yoruglik, xavo ionizatsiyasi, 
portilash, berbisit, shovqin , tebranish, yong‘in zaxarli moddalar, lazer nuri , elektir 
va boshqalar misol bо‘ladi 
Yashirin xavflarni amalga oshirishga olib keladigan sharoit “sabab” deb atalib , turli 
oqibatlarga olib keladi. Sabablar jaroxatlar yuqumli kasaliklarni keng tarqalishiga, 
atrof muhutga zarar va boshqa xil oqibatlarga olib keladi. 
Mehnatni 
muhofaza 
qilish 
qonuniyatlari 
О‘zbekiston Respublikasi 
Konstitutsiyasi, О‘zbekiston Respublikasi mehnat qonunlari Kodekslari asosida ish 
olib boriladi. Mehnatni muhofaza qilishning qator masalalari Konstitutsiyada aks 
ettirilgan. Mehnatkashlarni xavfsiz va sog‘lom mehnat sharoiti bilan ta’minlashni 
О‘zbekiston Davlati о‘zini asosiy vazifasi deb xisoblaydi, buning uchun zarur 
bо‘lgan chora-tadbirlarni qonun asosida amalga oshiradi. 
О‘zbekiston Respublikasi Oliy Sovetining 1992 yil 8 dekabrida 12-chaqiriq, II 
– sessiyasida tasdiqlangan Konstitutsiyasini 18-20, 27, 29, 36-42 moddalarida 
mehnatni muhofaza qilish masalalari bayon etilgan. 
Men loyxalayotgan korxona “Makam Chirchiq” OAJ korxonasi Toshkent 
viloyati Chirchiq shahrida joylashgan. 
Sanoat korxonalari SN-245-91 ga asosan atmosferaga chiqaradigan zaxarli 
chiqindilar bо‘yicha 5 sinfga bо‘linadi. Korxona ishlab chiqarish bо‘yicha 1-sinfga 
mansub bо‘lib, axoli va korxona orasidagi sanitar-ximoya zonasi ushbu sinf uchun 
SNiP-2.01.03-96, SNiP-2.09.02-85ga asosan 1000m ni tashkil etadi. 
“Makam Chirchiq” OAJ korxonasi kimyo obyektida avariya sodir bо‘lganda 
bir necha faktorlar vujudga kelishi mumkin. (yong‘inlar, portlashlar, kimyoviy 
moddalar bilan zaxarlanishlar). Shuning uchun qutkarish ishlarni boshlashdan oldin 
hamma faktorlarni nazarda tutish kerak. Chunki, yuqorida sanab о‘tilgan faktorlar 

---

yana boshqa kuchli ta’sir etuvchi zaharli moddalarni (ikkilamchi favqulodda 
vaziyat) keltirib chiqarishiga mumkin va bu holat qutkaruvchilarga ma’lum 
miqdorda xavf tug‘dirishi mumkin. 
Korxona “Makam Chirchiq” OAJ xavfli kimyo obyektlarda avariya sodir 
bо‘lganda bir necha faktorlar vujudga kelishi mumkin. (yong‘inlar, portlashlar, 
kimyoviy moddalar bilan zaxarlanishlar). Shuning uchun qutkarish ishlarni 
boshlashdan oldin hamma faktorlarni nazarda tutish kerak. Chunki, yuqorida sanab 
о‘tilgan faktorlar yana boshqa kuchli ta’sir etuvchi zaharli moddalarni (ikkilamchi 
favqulodda vaziyat) keltirib chiqarishiga mumkin va bu holat qutkaruvchilarga 
ma’lum miqdorda xavf tug‘dirishi mumkin. 
etilen – yonuvchan rangsiz gaz bо‘lib, malekulyar og‘irligi,28.05 solishtirma 
og‘irligi 45
ᵒ
C 700 mm.sim.us.1.2584 km/sm suyuq etilin solishtirma og‘irligi 100
ᵒ
C 
363
𝑘𝑔/𝑠𝑚
3
о‘z-о‘zidan alangalanish xarorati 540
ᵒ
C parlanish pastki chegara 
konsistensiyasi –PPCHK -3% yuqori chegara konsestensiyasi PYUCHK -32%. 
SANPIN № 0048-96 asosida ruhsat etelin chegara konsentratsiya ishlab chiqarish 
honasi uchunPECHK -80
𝑚
3
. 
Buten rangsiz yonuvchi gaz о‘z-ozidan yonish harorati 384 
ᵒ
C. 
Alangalanish chegarasi konsentratsiyasiPPCHK-1,6% PYUCHK-34%. 
Avariya sodir bо‘lgan obyektda birinchi navbatda kuchli ta’sir etuvchi zaharli 
moddalarning tо‘kilishini yoki tarqalishini tо‘xtatish tadbirlari amalga oshiriladi. 
Buning uchun hududga KTZM uzatib berish tizimi yopiladi, jumraklar va boshqa 
yopish moslamalari yopiladi. KTZM shikastlangan idishlardan boshqa nuqsonsiz 
idishlarga о‘tkaziladi. Ba’zi hollarda KTZM tarqalishining oldini olish maqsadida 
hovuzlar yoki chuqurliklar qaziladi. Avariya hududlarida aholiga sanitariya ishlovini 
tashkil qilinadi va о‘tkaziladi. Qisman sanitar ishlovi zaharlangan zonada yoki 
zonadan chiqish joylarda о‘tkaziladi. Tо‘la sanitar ishlovlari esa sanitar punktlarida 
о‘tkaziladi.
Kuchli ta’sir etuvchi zaharli moddalarning hududga yoki atmosferaga 
tarqalayotganligini aniqlash bilanoq obyekt ishchi va xizmatchilari hamda yaqin-

---

atrofda yashovchi aholiga xavf haqida xabar beriladi. Avariya haqidagi xabarni 
eshitgan aholi darhol nafas olish yо‘llarini muhofaza qilish niqoblarini hamda terini 
muhofaza qiluvchi eng oddiy kiyimlar (plash, yoping‘ich)larni kiyib olishlari kerak. 
Uyda bо‘lgan aholi deraza va darchalarni mahkamlab yopishi, yashash joyiga 
tashqaridan havo kirmaydigan qilib berkitishi, elektr isitgich asboblari, gaz 
о‘choqlari va boshqa yonayotgan asbob-uskunalarni о‘chirishlari kerak. 
Odamlarni qutqarish va himoyalash ishlari juda tez va qiska vaqtda bajarish 
lozim. Avariya oqibatlarini bartaraf etish tadbirlari о‘z ichiga quyidagilarni oladi: 
-obyekt 
ishchi-xizmatchilariga, 
shaxsiy 
tarkibli 
fuqaro 
muhofazasi 
komandalariga, aholiga xavfli kimyoviy avariya va kuchli ta’sir etuvchi moddalar 
(KTZM) bilan zaharlangai bulutlar tarqalishi hakida elon qilish; 
-obyektdagi mavjud bо‘lgan himoya inshootlari va pana joylarga ishchi-
xizmatchilarni olib chiqish; 
- zaharlanish mumkin bо‘lgan hududlardan aholini vaqtincha evakuatsiya 
qilish; 
-obyektni karantinga ish rejimiga о‘tkazish. 
Obyekt fukaro muhofazasi boshlig‘i komandalarni va yordamga kelayotgan 
komandalarni ishlash rejimlari belgilaydi. Komandalarga ishlarni о‘tkazish haqida 
buyruq beradi. Boshqarish shtabi yordamida kuchlarni avariya natijalarini bartaraf 
qilish ishlarini boshqaradi. Obyekni ishchi-xizmatchilarni va shaxsiy tarkib 
komandalarini shaxsiy ximoya vositalar bilan ta’minlashni tashkil etadi. 
Texnologik jarayoni xafvsizligini ta’minlashni unumdorligini oshirish, 
ishchilar sog‘ligini saqlash, jarohat va baxtsiz xodisalarni oldini olishda ish joylarini 
tо‘g‘ri va yetarli darajada yoritish katta ahamyatga egadir.
Shu tufayli ushbu ishlab chiqarishni korxonada quyidagilarni yoritish toklari 
hisobga olingan. Tabiiy suniiy aralashma va avariya uchun yoritilgandir.Tabiiy 
yoritilganlik koyefsent SNIP 2.01.05.98 asosida IV razryad uchun 1,5-2% ni tashkil 
etadi.

---

Ayrim zaharli moddalar tasnifi