Бугун Ўзбекистон Республикаси-иқтисодиёти бозор иқтисодиётига асосланган, тўхтовсиз ривожланаётган давлат

9.9. Қуюлувчи юкларни қабул қилиш ва сиғимини аниқлаш

Цистерна ва очиқ вагонли бункерларда ташиладиган қуюлувчи юклар рўйхати қоида (2 қисм, 41 бўлим, 1 иловада берилган). Бунда ҳар бир юк учун хавфлилиик категорияси, ташиш мумкин бўлган цистерналар, цистернадаги трафаретлар ва ташиш ҳужжатларидаги штамплар кўрсатилган.

Нефт маҳсулотларини жўнатишга топшираётганада, юк жўнатувчи юк йўлланмасига нефт сотувчи корхонаси назоратининг сифат сертификатини (паспорти) қўшиб бериш зарур. Бир юк йўлланмаси орқали ташилаётган йўналишга камида беш дона сифат сертификати (паспорти) қўшиб берилади, чунки баъзи сабабларга кўра баъзи цистерналар ажратиб фойдаланиш мумкин.
Цистерна ва бункерли очиқ вагондаги юк оғирлигини, юкнинг турларига қараб жўнатувчи тротиш, ўлчаш ёки бошқа йўл билан аниқлайди. Нефт ва нефт маҳсулоти ҳажмини (суюқ ҳолда) ўлчаш йўли билан аниқлайди, шу билан бирга аммиак суви, ацетон, бензол, нашатир спирт, скипидар ва бошқа юклар ҳам киради.
Юк ҳажмини аниқлашда цистернага қуйилган маҳсулотни баландлигини ўлчаш, маҳсулот зичлигини ва даражасини аниқлаш учун цистернадан маҳсулотни синаш учун ўртасини олиш, цистернани саралаш турини трафарет орқали аниқлаш, суюқлик ҳажмини қуйилиш баландлигига асосланиб саралаш жадвали орқали аниқлаш, суюқлик ҳажмини маҳсулот зичлигига кўпайтириш керак.
Қуйилиш баландлигини-узунлиги 3500 мм шкалали, диаметри 20-25 мм ли металл трубкали стержен-метриток ёрдамида ўлчанади. Уч энг кичик бўлак қисми 1 мм. Асбобнинг пастки қисмининг охирида мис тиғ, юқорисида эса-металл узук ёки зирак бўлади. Ўлчаш учун тахта брусакли метрштокдан фойдаланишга руҳсат берилади. Ўлчаш ишлари қуйилманинг сатхи сокин ва кўпиклар йўқ бўлган ҳолда амалга оширилади. Метршток қозоннинг люкидан то пастки қисми (таги) гача аниқ вертикал ҳолда туширилади, шундан сўнг чайқатмасдан тезда кўтарилади ва бўлган чизиғи орқали қуйилманинг баландлаги аниқланади. Ўлчашни люкининг икки қарама-қарши яъни цистерна ўқининг чизиғи цистерна ўқи чизиғидаги люкнинг икки қарама-қарши қисмларида, ҳар бир нуқтада камида икки маротаба ўлчанади. Икки ўлчов натижалари ўлчовлари фарқи 0,5 см дан ошмаслиги керак.
Қуйилманинг асосий баландлиги деб икки нуқта ўлчамларининг ўртача арифметик қиймати деб олинади. Ҳисоб тўлиқ сантиметргача тўғирланади (0,5 см кичиги ташланади ва 0,5 см юқориси 1 см деб олинади).
Ўлчов вақтида кўпикни баландлик ўлчамларига таъсир этмаслигини, узунлиги 1 м атрофидаги охирги қисми кенглиги диаметри 160 мм ва тор қисми 60 мм ташкил этувчи металл конус ёрдамида бартараф этилади. Пастки қисмидаги қопқоқчани кенг қисмида ўрнатилган ушлагич ёрдамида очса бўлади. Кўпик йўқотгични цистернага тор қисмини қопқоғи ёпиқ ҳолда туширилади. Ёпиқ қопқоқли ери кўпикдан ўтгандан сўнг, қопқоқ очилади ва ички қисми маҳсулотга кўпиксиз ҳолда тўлади. Шундан сўнг кўпик ичига метршток туширилади. Шу билан бир вақтда синов олувчи мослама билан цистернанинг ўртасидан маҳсулотнинг даражаси ва зичлигини аниқлаш учун проба олинади.
Суюқ маҳсулотнинг зичлиги ва даражаси махсус асбоб–денсиметр (ареометр) ёрдамида аниқланади. Паспорт маълумотлари бор ҳолларда, унинг берилган даражасидаги денсиметрсиз, яъни ўртача даража тўғирлашларидан фойдаланиланиб аниқланади. Цистернага қуйилган маҳсулот вазни ўлчаш вақтидаги юк даражасининг зичлигига кўпайтмаси орқали аниқланади:

қаерда Q-мавҳсулот вазни; кг;
V-қуйилган маҳсулот ҳажми;
d-нефт маҳсулотининг +20⁰с кг/дм³ даги зичлиги;
t_ф-қуйилманинг ўлчанган баландлигининг даражаси;
а-даражанинг 1⁰С га фарқ қилувчи зичлигининг даражавий тўғриланиши,20⁰С дан юқори даража бўлса, даражавий тўғриланиш олиб ташланади, 20⁰С кичик ҳолда, қўшилади.