Бугун Ўзбекистон Республикаси-иқтисодиёти бозор иқтисодиётига асосланган, тўхтовсиз ривожланаётган давлат

7.2. Ташиш вақтида юкка таъсир кўрсатадиган кучлар

Ташиш вақтида юкка бўйлама ётиқ йўналишли инерция кучлари, кўндаланг ётиқ йўналишли инерция кучлари, тик йўналишли кучлар, шамол оқими кучи ва ишқаланиш кучлари таъсир кўрсатади.

Юкнинг оғирлик маркази (ОМ) инерция кучларининг, шамол оқими таъсирида бўлган майдончанинг оғирлик маркази шамол оқими кучининг таъсир қилиш нуқтаси ҳисобланади. Ишқаланиш кучи, ҳамма вақтда ҳам, юкка таъсир кўрсатаётган тенг таъсир қилувчи кучларга қарама-қарши йўналишга эга бўлади.
Юкларни жойлаштириш ва маҳкамлаш билан боғлиқ ҳисоб-китоблар пайтида ушбу кучларнинг таъсир даражаси икки хил тарзда бирикув (комбинация) нуқтаи назардан ҳисобга олинади:

1. 
   Вагонларнинг манёвр пайтида, вагонлар қия йўл (горка) да ажратилиб-сараланиши пайтида, поезд жойидан қўзғалганда, орқага тисарилганда ва тормозланганда бир-бирига урилиши.
   
2. 
   Поезднинг йўллар тармоғидаги йўл қўйилган энг катта ҳаракатланиш тезлиги, (агар «Ўзбекистон темир йўллари» ДАТКнинг махсус кўрсатмаси бўлмаса), ҳисоб-китоблар чоғида юк поездларининг ҳаракатланиш тезлиги (100 км/с)га мувофиқ келадиган юкланиш кўзда тутилиши лозим.
   

Расм 7.1. Кучларнинг юкка таъсир кўрсатиш тартибининг тасвирий чизмаси

Кучларнинг биринчи тарзда таъсири бўйлама йўналишдаги инерция кучи энг катта қийматга эга бўлади. Ишқаланиш кучи юкнинг силжиб кетишига қаршилик қилади. Бўйлама йўналишли инерция кучи

F_бўй. қ а_бўй.Q_юк.
Бунда, a_rрқm_rpg — юкнинг оғирлиги, кН (0,1 тс);
а_бўй.- бўйлама йўналишли инерциянинг солиштирма кучи (жадвал 7.1).
а_бўй. нинг оралиқ қиймати чизиқли интерполяция усулида аниқланади. Турникетли таянчсиз бир ёки иккита вагонга таяниб турадиган юклар учун ишқаланиш кучи.

бунда, -юкнинг вагон полига, тўшамасига ёки турникетнинг таянч юзасига ишқаланиш коэффиценти (ёғоч ёки металлнинг ёғочга ишқаланиши учун–0,4. темирбетоннинг ёғочга ишқаланиши учун–0,55.
Кучларнинг иккинчи тарзда таъсири пайтида кўндаланг йўналишли инерция кучи, шамол кучи, ҳамда юқоридан таъсир кўрсатиб гўёки юкнинг ҳажмини кичрайтириб, шунингдек, юкнинг силжишига қаршилик кўрсатувчи ишқаланиш кучини ҳам камайтирувчи тик йўналишли куч энг катта қийматга эга бўлади.
Жадвал 7.1