Бугун Ўзбекистон Республикаси-иқтисодиёти бозор иқтисодиётига асосланган, тўхтовсиз ривожланаётган давлат

7 боб. Юкларни очиқ турдаги ҳаракат таркибида ортиш ва
маҳкамлаш


7.1. Очиқ турдаги ҳаракат таркибида ташиладиган юкларнинг тавсифи

Очиқ турдаги ҳаракат таркибида ёғингарчилик жиддий таъсир кўрсатмайдиган, ҳамда ўлчамлари уларни ёпиқ вагонларга жойлаштириш имконини бермайдиган юклар ташилади. Жуда кўп миқдорда ташиладиган (кўмир, руда, ёғоч-тахталар, қурилиш материаллари ва бошқалар), ҳамда узун ўлчамли, кўп жой эгаллайдиган ва оғир вазнли (автомобиллар, тракторлар, қишлоқ хўжаликда ва бошқа мақсадларда фойдаланиладиган машиналар, турли саноат дастгоҳлари ва асбоб-ускуналари, ёйилган (прокат қилинган) металллар, рельслар, қувурлар ва бошқалар) шундай юклар қаторига киради. Очиқ турдаги ҳаракат таркибида йўл қўйиладиган юкларнинг рўйхати Юкларни ташиш қоидалари (Қоидалар)да келтирилган (20-бўлим).

Юқорида тилга олинган рўйхатда номлари келтирилмаган юклар очиқ турдаги ҳаракат таркибида умумий турдаги ёки агар муайян маҳсулотнинг стандартига мувофиқ уни шундай ташиш усули кўзда тутилган бўлса, ҳамда контейнернинг тузилиши ва ўлчамлари стандартда кўзда тутилган тузилиш ва ўлчамларга мос келса махсус контейнерларда ташилади. Тез ёнувчан ва хавфли юкларни ташишга Қоидаларда кўзда тутилган ҳолларда рухсат берилиши мумкин. Ёпиқ вагонлар етарли даражада мавжуд бўлмаган ҳолларда, юк ташиш ва тижорат ишлари хизматининг бошлиғи юк жўнатувчининг илтимосига кўра истисно тариқасида рўйхатда номлари келтирилмаган бошқа юкларни ҳам очиқ турдаги ҳаракат таркибида ташишга рухсат бериши мумкин. Бундай ҳолларда юк жўнатувчи очиқ турдаги ҳаракат таркибига юкни унинг йўлда зарар кўрмаслиги таъминланган ҳолатда ортиши шарт.
Бунда юкхат (накладной)нинг «Жўнатувчининг алоҳида баёнот ва ёзувлари» устунига қуйидагича ёзув киритилиши лозим: «Очиқ турдаги ҳаракат таркибида ташилишига розиман, юкни қабул қилиб олувчи билан келишилган».
Очиқ турдаги ҳаракат таркибида ташиладиган юкни тез ёнувчан қоп, қути, материал ва шу кабиларга жойлаштириш ва ўрашга йўл қўйилмайди. Платформа ва очиғ вагонларга ҳарорати +100 ^оС дан ортиқ бўлган юкларни ортиш таъқиқланади.
Очиқ турдаги ҳаракат таркибида ташиладиган юкларни ўзига хос хусусиятлари, жойлаштирилиш ва маҳкамланиш усулларига қараб қуйидаги гуруҳларга ажратиш мумкин:

• 
  идишга жойлаштирилмасдан ёки тўкиб ортиладиган сочилувчан ва бўлакланган юклар (кўмир, руда, шағал, қум, торф ва бошқ.). бундай юкларни у ёки бу усулда маҳкамлаш талаб қилинмайди, платформа ёки очиғ вагоннинг бортлари уларнинг ҳаракат пайтида сочилиб кетмаслигини таъминлайди;
  
• 
  одатда, ташиш пайтида маҳкамланиши талаб қилинадиган доналаб ташиладиган юклар;
  
• 
  алоҳида биржинсли ашёлардан иборат, ортиш пайтида пастдан юқорига бир неча қаторларга тахланадиган юклар (ёғоч-тахта материаллари, қувурлар, рельслар ва бошқ.).
  

Юкларни очиқ турдаги ҳаракат таркибида ташиш ёпиқ вагонда ташишга қараганда қуйидаги қатор афзалликларга эга:

• 
  ортиш ва тушириш пайтида механизациядан кенг фойдаланилиши юк ортиш-тушириш жараёнини арзонлаштиради ва тезлаштиради, ҳамда вагонларнинг бекор туриш вақтини қисқартиради;
  
• 
  очиқ вагонлардаги юклар жойланадиган идишларнинг нисбатан енгиллиги ва уларни таёрлаш ва таъмирлаш учун кам ҳаражат талаб қилиниши юк ташиш билан боғлиқ чиқимларни камайтиради;
  
• 
  узун ўлчамли ва кўп жой эгаллайдиган юкларни ташиш имконияти;
  
• 
  юкларни қабул қилиш ва топшириш жараёнларини соддалаштиради.