Bugun biz etishtirish haqida gaplashamiz

Bugun biz etishtirish haqida gaplashamiz beda dunyo bo'ylab. Uning kelib chiqishi Kichik Osiyo va Janubiy Kavkazda sodir bo'ladi. U Turkiya, Eron, Suriya, Iroq, Pokiston va Afg'oniston kabi mamlakatlarni qamrab oladi. Ushbu hosilning tarqalishi arablar tomonidan Shimoliy Afrika orqali amalga oshirildi va shu tariqa u Ispaniyaga etib bordi va butun Evropaga tarqaldi.
Yunonistonga bedani olib kirgan forslar edi. Miloddan avvalgi IV asrda bu erdan Italiyaga borgan, bu dukkaklilar oilasiga mansub o'simlik. Uning ilmiy nomi Medicago sativa. Bu tik va juda jonli, doimo barglari bo'lgan o'simlik. Uning uzoq, mustahkam va buriluvchi asosiy ildizi bor. Agar sharoit yaxshi bo'lsa, ular 5 metrgacha bo'lgan ildizlar bo'lishi mumkin. Asosiy ildizdan ikkinchi darajali ildizlarning qolgan qismi bo'linadigan joy.

Uning yerdan chiqib turadigan toji bor va u erda poyalarni hosil qiladigan kurtaklar paydo bo'ladi. Ular ingichka va tik bo'lib, yil davomida barglar va guldastalarning og'irligini mukammal darajada ushlab turishi mumkin. Ular ingichka bo'lishiga qaramay, ular juda mos keladi. Bu uni kesish uchun mukammal o'simlikka aylantiradi. Uning barglariga kelsak, ular uch fazali. Undagi birinchi barglar bir xil bo'ladi. Keyinchalik ular to'liq rivojlanadi. Barglarning chekkalari biroz tishli yuqori qirralar bilan to'liq silliqdir. Uning gullari ko'k yoki binafsha rangga ega, barglar qo'ltig'idan tug'ilgan klasterlardagi gullar. Beda butun dunyoda katta ahamiyatga ega. Bu mo''tadil iqlimi bo'lgan barcha mamlakatlarda juda keng tarqalgan ekin. Intensiv chorvachilik - bu soha ta'minlashi kerak bo'lgan oziq-ovqat mahsulotlarini doimiy ravishda talab qiladigan xo'jalik. Beda etishtirish shu tarzda yuzaga kelgan. 

Bedaning ahamiyati shundaki, u hayvonlar uchun oziq-ovqat vazifasini bajaradigan tola, oqsil, vitamin va minerallarning tabiiy manbai hisoblanadi. Bundan tashqari, u yanada go'zal landshaftga ega bo'lishga va ularga mos ekotizimlarni yaratish orqali hayvonot dunyosini saqlashda foydali bo'lishiga xizmat qiladi. Agar beda tuproqda o'stirilsa, u ozroq energiya talab qilib, simbiyotik azotni aniqlashni kamaytirishga yordam beradi. Bu tuproq o'sha hosil uchun ham, undan keyin kelganlar uchun ham "dam olish" uchun qulaydir. Uni etishtirish, shuningdek, eroziyani kamaytirishga va ba'zi zararkunandalar va kasalliklarning paydo bo'lishiga yordam beradi. almashlab ketadigan ekinlarda. Biz beda yaxshi hosil olishi va yaxshi rivojlanishi uchun zarur bo'lgan edafoklimatik omillarni tahlil qilamiz. Birinchisi, quyosh nurlari. Quyosh nurlari juda muhim omil. Bu beda etishtirishga ijobiy ta'sir qiladi, chunki mintaqaning kengligi pasayganda quyosh nurlanishining soatlari ko'payadi. Ushbu quyosh radiatsiyasi ekvatorga yaqinroq bo'lgan hududlarda dalada quritishdan oldin texnikani qo'llab-quvvatlaydi. Boshqa tomondan, biz ko'proq shimoliy kengliklarga yaqinlashganda, quyosh nurlanishining o'zi kamroq bo'lib, ekinlarni quritishni qiyinlashtiradi.
Beda urug'i 2 dan 3 darajagacha bo'lgan haroratda unib chiqadi. Agar boshqa atrof-muhit sharoitlari imkon bersa, bu sodir bo'ladi. Agar harorat ko'tarilsa, unib chiqish tezroq bo'ladi. Garchi u 2 dan 3 darajagacha unib chiqishi mumkin bo'lsa-da, optimal rivojlanish uchun harorat 28 dan 30 darajagacha bo'lishi kerak. Aksincha, agar harorat 38 darajadan yuqori darajaga yetguncha ko'tarilishni davom ettirsa, bu ko'chatlar uchun o'lik bo'lishi mumkin. Qish boshlanganda, ular yana bahorgacha o'sishni to'xtatadilar. Harorat ko'tarila boshlaganda va quyosh nurlari soatlari ko'payganda, ular yana o'sib chiqqanda va o'sishda davom etadilar. Chindan ham past haroratga -10 darajagacha bardosh berishga qodir bo'lgan bedaning ba'zi navlari mavjud. Ushbu navlarni shimoliy kenglik hududlarida etishtirish qiziq. Yem-xashak etishtirish uchun o'rtacha yillik harorat 15 darajani tashkil etadi. Beda har bir naviga ko'ra, ularning barchasi uchun maqbul harorat 18 dan 28 darajagacha. Endi pH haqida gaplashamiz. Bu beda etishtirishning eng cheklovchi omillaridan biridir. Tuproqning kislotaligi halokatli bo'lishi mumkin. Hosil uchun optimal pH qiymati odatda 7,2 atrofida. Siz pH qiymati 6,8 ga tushadigan ba'zi bir limingdan foydalanishingiz mumkin. Ushbu ohaklar tuproqdagi kaltsiy ionlari miqdorini ko'paytirish va ularni o'simlik uchun foydalanish uchun qulayroq qilish uchun ko'proq mos keladi. Shu tarzda, u hosil uchun zaharli bo'lgan alyuminiy va marganetsning emishini kamaytiradi.
Sho'rlanish masalasiga kelsak, u sho'rlangan tuproqlarga nisbatan sezgir. Tuproqning sho'rlanganligi yoki unga ta'sir ko'rsatadigan birinchi alomat ba'zi to'qima ko'rinadigan oqarishdir. Undan keyin boshqa alomatlar paydo bo'ladi, masalan, barglar hajmining pasayishi va qanchalik og'ir bo'lsa, vegetativ o'sish butunlay to'xtatiladi. Bularning barchasi sodir bo'ladi, chunki sho'rlanish o'simlikning ildizi va havo qismi o'rtasida muvozanatni keltirib chiqaradi.
Ekma beda, ko’k beda-M. Sativa L. qadimdan ekilib kelinayotgan ekinlardan biri sanaladi. Yer yuzida keng tarqalgan o’simlik bo’lib, ekiladigan maydoni 30 mln.ga hisoblanadi. Bu o’simlikning vatani Osiyo mintaqasidir. O’zbekistonda bedaning ko’p turlari tarqalgan, ekin maydoni 200 ming gektar atrofida. Pichan hosili bedaning yoshiga qarab 20-200 s/gacha bo’ladi. Urug’ hosili navlaming biologik imkoniyati bo’yicha 5 s, ishlab chiqarishda 1-3 s/ga urug’ olinmoqda. Beda dalalari, em-xashak va dala almashlab ekishlarda ко’к massa, pichan, senaj bostirish uchun toza holda va boshqa ekinlarga qo’shib ekiladi. Beda dukkaklilar Fabaseae oilasi, Medicago avlodiga 50 ta tur kiradi. Bulaming orasida bir yillik va ko’p yilliklari ham uchraydi. Eng ko’p tarqalgan turlari:

1. 
   Ekma beda, ко’к beda - M. Sativa L.
   
2. 
   Sariq beda — M. Falcate L.
   
3. 
   Zangori beda - M. Coerula L.
   
4. 
   Duragay beda - M. Media L.
   
5. 
   Xmelsimon beda - M. Lupulina L.
   

Sariq beda - ko’p yillik o’tsimon o’simlik. Poyasi tik o’sadi, yotib o’sadigan turlari ham uchraydi. Bo’yi 40-170 sm, poyasi tuklangan. Bargi murakkab, uchbarg, cho’zinchoq shaklda, to’plangan. To’pguli sariq rangli, to’p gulli, shingil. Dukkagi o’roqsimon, ko’p urug’li, urug’i sariq-jigarrang, buyraksimon, mayda, 1000 ta urug’ning vazni 1-1,5 g. Zangori beda ko’p yillik o’simlik ildizi yaxshi rivojlangan. Poyasi tik o’sadi, bo’yi 50-70 sm, qirrali, ingichka tukli. Bargi murakkab, bargchalari ingichka, mayda bo’ladi. To’pguli shingil, gullari mayda, oq yoki qizg’ish rangda. Dukkagi mayda, sharsimon yoki burama shaklida o’ralgan (2-4 marta), ko’p urug’li, usti silliq, urug’i mayda.
Duragay beda tabiiy sharoitda ko’k va sariq bedaning o’zaro changlanishi natijasida paydo bo’lgan. Morfologik belgilari bilan ko’k va sariq beda oralig’idan o’rin olgan. Gullarining rangi oq, sariq, to’q binafsharangli bo’ladi. Dukkaklari o’roqsimon yoki burama shaklda bo’ladi. Beda juda muhim ko’p yillik dukkakli o’t o’simligi bo’lib uning tarkibida shonalash davrida o’rtacha 20,3% oqsil, 3% yog’, 26,3% tuzlar, 40,7% azotsiz moddalar va 0,8% kul bo’ladi. Eng to’yimli qismi bu bargi hisoblanadi. Ko’kati semam bo’lib, tarkibida 75% suv bo’ladi. Beda agrotexnik ahamiyatiga ega tuproqning unumdorligini oshiradi, chirindi ko’payadi, tuproqning fizikaviy va kimyoviy xossalari yaxshilanadi, tuproqdagi mikroorganizmlarning hayot faoliyati kuchayadi, keyingi ekilgan ekin hosilining miqdori ortadi. Beda ekilgan yerlar sho’rlangan bo’Isa, sho’ri kamayadi. Ildizida tugunak bakteriyalar rivojlanib bir gektar maydonda 2-3 yillik beda 250-400 kg sof azot moddasini to’playdi. Beda issiqlikni ko’p talab qilmaydi, urug’i 1-5°C da unib chiqadi, muqobil harorat - 18-22°C. Beda 10-15°C sovuqqa chidaydi. Qor qalin yog’gan yili yaxshi qishlaydi. O’zbekistonda keng tarqalgan beda navlari “T-2009”, “Tashkentskaya-1728”, “Tashkentskaya-1”, “Tashkentskaya-3192”, “Xiva bedasi” va boshqa ko’pchilik mahalliy navlardir.
Bedaning eng asosiy xususyatlaridan biri bu uning shifobaxs.hligi liisoblanadi. Ekma beda, ko’k beda-M. Sativa L - umumiy quvvatni oshiruvchi dori sifatida xorijiy davlatlarda keng qo’llaniladi. Bundan tashqari siydik ayirish sistemasi kasalliklarini davolovchi vositadir. Uning tarkibida siydik haydovchi moddalar mavjud. Xalq tabobotida shamollashning oldini oluvchi vosita sifatida ham qo’llaniladi. Bu o’simlik yurak qon-tomir sistemasi kasalliklari, anemiya, arterial bosimni pasaytiruvchi, arteresklerozda, qon tarkibidagi qand miqdorini me’yorga keltirishda, radikulit va revmatizmni davolashda ham keng qo’llaniladi. Ayniqsa, nafas olish yo’llari kasalliklari, tish kasalliklari, bavosil (gemorroy) va allergik kasalliklarga qarshi ham ishlatiladi. Antibiotiklami ko’p olish natijasida ko’payib ketadigan zambrug’larga qarshi hamda tuberkulyozni davolashda, tanada hosil bo’ladigan shishlami hamda o’smalami yo’qotuvchi vosita sifatida ham ishlatiladi. Gormonal o’zgarishlarda, ya’ni qalqonsimon bez va oshqozon osti bezi faoliyati buzilishini davolashda ham ishlatiladi.
Davolashda asosan uning tanasi, ya’ni poyasi, bargi va guli keng ishlatiladi. Ta’sir qiluvchi moddasi: ekma beda, ko’k beda-M. Sativa L. tarkibida 100 gramm beda o’simligi tarkibida 3,99 gr oqsil, 2,10 gr uglevodlar, 1,9 groziq to Iasi, kaloriyasi 23 kkal. uglevodlar, ketonlar, organik kislotalar, yuqori birikmali yog’ kislotalari, triterpinoidlar, steroidlar, efir yog’lari, kalsiy, magniy, temir, ftor, kaliy, kremniy, xlor, natriy, marganes, fosfor, alkaloidlar, asparagin, kumestrol, estrogenlar, fruktoza, melonoviy kislota, miristin kislota, saponinlar, stigmasterol, tokoferollar, fenolkarbon kislotalar, triasontanol, aminokislotalar, antotsianinlar, karbogidrat, Vitaminlardan: Vitamin A - 55 IU, Vitamin VI - 0,076 mg, Vitamin V2 - 0,126 mg, Vitamin PP - 0,481 mg, Vitamin V5 - 0,563 mg, Vitamin V6 - 0,034 mg, Vitamin V9 - 36 mkg, Vitamin S - 8,2 mg, Vitamin E - 0,02 mg, Vitamin К - 30,5 mkg, kam miqdorda vitaminlardan D2 i DZ, raxit va suyaklar mo’rtlashishining oldini oluvchi moddalar mavjud. Makro- i mikroelementlardan: Temir - 0,96 mg, Kaliy - 79 mg, Kalsiy - 32 mg, Magniy - 27 mg, Marganes - 0,188 mg, Mis - 0,157 mg, Natriy - 6 mg, Selen - 0,6 mkg, Fosfor - mg, Rux - 0,92 mg.
MUNDARIJA

• 
  Avezov S., Kushandarov U., Abdullayev O. Xorazm viloyati sugoriladigan yerlarining tuirok meliorativ xolatini kartaga olish
  
• 
  Avezov S., Salandarov U, Raximova 3. Tuirok; shurlanishi kartalarini zamonaviy texnologiyalar yordamida ishlab chikish
  
• 
  Alloberganova Z.B., Baboyev S.K., Ruzmetov M.A., Jumaniyozov J.O. Iklim sharoitlari turilcha bulgan xududlarda biofortifikasiya ishlarini olib borish
  
• 
  Amanov A.M., Raximsulov Yo.I., Tulayev X.B., Abzalov M.F., Turakulov XS. Soya usimligini tomchilatib sutorish
  
• 
  Berdiyev T.T., Ochilov SJ-, Toshkuziyev M.M. Unumdorligi nasaygai, texnogen ifloslangan sugoriladigan tuproklarda organomineral ugitlarni mineral ugitlar bilan kullanilganda makkajuxorining usishi va rivojlanishi
  
• 
  Gandjayeva L.A. Kuzgi bugdoy “Tanya” navining xosildorligiga ugit me’yorlarining taьsiri
  
• 
  Gandjayeva L.A., Abdullayeva S.I. Tabiiy sharoitda kun tavomida karamguldoshlilar kandalalari xulkining \Iarishi
  
• 
  Kadirov Sh.Yu., Xamrayev N.U. Maxalliy kuzgi bugdoy navlarining biometrik xamda biokimyoviy kursatkichlari. 48 Kamolov P., Kutlimuratov R.S., Masharipov I.G. Kuzgi bugdoyni subirrigasiya yordamida sugorish orkali suv resurslaridan samarali foydalanish
  
• 
  Kurbanov M., Nigmatova M. Xorazm viloyati allyuvial tuprok; islim sharoitida kungabokarning biomassa tuplash xususiyati
  
• 
  Mavlanov X, Mardonov 3. Chul-adir tuproslarining meliorativ xolatini yaxshilashda yantokning roli
  
• 
  Matjanov T.K,., Tleuov A.R. Dorivor kashsarbeda (Melilotus officinalis (L) pall.) - tuprok unumdorligini oshiruvchi usimlik
  
• 
  Matjanova X.K., Orel M.M. Rassoleniye pochv pri vozdelыvanii zlakovыx rasteniy Karakalpakstana
  
• 
  Masharipov A.A., Bakiyeva KO., Jumaniyazova D.R. Biologik resurslardan osilona foydalanish
  
• 
  Masharipov A.A., Sadullayev S.M., Matchonova Yu.A., Karimova X.F. Sugoriladigan yerlarning meliorativ xolatini yaxshilash chora-tadbnrlarining moxiyagi va axamiyati
  
• 
  Masharipov A.A., Xayitboyeva G.K., Ibragimova G.G. Turli agrotexnologiyalar asosida ekinlar yetishtirishnipg ilmiy-amaliy axamiyati 70
  
• 
  Musayeva X., Norboboyeva R.B., Abdurayimova M. Manzarali Yapon soforasini - Sophora Japonica I. urugi va salamchalari yordamida kupaytirish usullari
  
• 
  Nurmetova F.R. Kuzgi bugdoy xosildorligiga ta’sir siluvchi omillar
  
• 
  Polvonov S., Yusupov D.I. Yerni kuzda shudgorlash xosildorlik garovi