Bugalteriya va audit

TFC

AFC (Q) = —C

O'rtacha o'zgarmas xarajatlar mahsulot hajmi oshishi bilan kamayib boradi.

O'rtacha o'zgaruvchan xarajatlar (AVC - Average Variable Costs) - bir birlik ishlab chiqarilgan mahsulotga to g ri keladigan o'zgaruvchan xarajatlar bo'lib, u o'zgaruvchan xarajat miqdorini ishlab chiqarilgan mahsulot miqdoriga nisbati bilan aniqlanadi. O'rtacha xarajatlar firma optimal texnologik razmerga (optimal ishlab chiqarish hajmiga) erishganda o'zining minimal qiymatiga erishadi, ishlab chiqarish hajmi yana oshsa, o'rtacha xarajatlar ham oshib boradi (bu yerda boshqarishning murakkablashuvi, samarali bo'lmagan resurslardan foydalanish, o'zgaruvchan xarajatlarni oshishiga sabab bo'ladi).

O'rtacha o'zgaruvchan xarajat firma faoliyatini tahlil qilishda muhim ahamiyat kasb etadi. Uning yordamida firma faoliyatining samaradorligi, firmaning muvozanat holati va kelajakdagi istiqboli (ishlab chiqarishni kengaytirish, qisqartirish yoki tarmoqdan chiqish) belgilanadi.

O'rtacha umumiy xarajatlar firma faoliyatini tahlil qilishda asosiy ko'rsatkichlardan biri xisoblanadi. O'rtacha umumiy xarajatlar bilan narx ortasidagi farq orqali firmaning olayotgan foydasi yoki zarari aniqlanadi.

Xarajatlar funktsiyasi grafiklari bir-biriga nisbatan shunday joylashganki, boshlanishda chekli xarajatlar kamayib boradi (bu yerda asosiy sabab, ishlab chiqarish masshtabi kengayishining musbat samarasi va optimal texnologik ishlab chiqarish hajmiga chiqish hamda o'zgarmas xarajatlarning kamayishi). Optimal hajmdan keyingi ishlab chiqarish hajmining o'sishida kam samarali resurslarni ishlab chiqarishga jalb qilish, ishlab chiqarish masshtabini ortiqcha kengayishi natijasida boshqaruv samaradorligining kamayishi, xarajatlarning ortishi natijasida chekli xarajatlar o'sib boradi.

Rasmdan ko'rinib turibdiki, agar MC < ATC bo'lganda ATC chizig'i pastga qarab tushadi va MC< AVC bo'lganda ham AVC chizig'i pastga qarab kamayib boradi.





6-rasm. ATC, AVC, AFC va MC grafiklarining o'zaro joylashuvi

Buning sababi - har bir qo'shimcha birlik mahsulotni ishlab chiqarish xarajati ishlab chiqilgan mahsulotning o'rtacha va o'rtacha o'zgaruvchan xarajatidan kichik bo'lgani uchun, o'rtacha umumiy va o'rtacha o'zgaruvchan xarajatlarni kamaytiradi.

MC > ATC va MC > AVC bolganida ATC va AVC chiziqlari yuqoriga qarab o'sib boradi. Bu yerda qo'shimcha ishlab chiqarilgan bir birlik mahsulot xarajati ATC va AVC dan katta bo'lgani uchun, u o'rtacha xarajatlarini oshiradi.

O'rtacha umumiy xarajatlar (ATC) va o'rtacha o'zgaruvchan xarajatlar (AVC) o zlarining minimal qiymatlarida MC chizig ini kesib o'tadi (rasmda A va B nuqtalar), ya'ni ATC — minATC(Q) bo lganda MC — ATC va AVC — min AVC(Q) bo'lganda AVC — MC _{ga teng}.

Yuqoridagilardan kelib chiqib qisqa muddatli oraliqda ishlab chiqarish xarajatlari egri chiziqlarining quyidagi xususiyatlarini ko'rish mumkin:

1. 
   Xarajatlari egri chiziqlari ishlab chiqarishning har qanday berilgan hajmida xarajatlarning minimal qiymatlarini ifodalaydi.
   
2. 
   O'rtacha xarajatlar egri chiziqlarining qabariqligi ishlab chiqarish omillari unumdorligining kamayib borishi qonuni harakatini aks ettiradi.
   
3. 
   O'rtacha xarajatlar egri chiziqlari o'rtacha mahsulotlar egri chiziqlarining aks ta'sirini korsatadi.
   
4. 
   Mahsulot ishlab chiqarish hajmi oshgani sari o'rtacha xarajatlar qiymati kamayib boradi.
   
5. 
   O'rtacha xarajatlar egri chiziqlari chekli xarajatlar egri chizig'i bilan kesishgan nuqtalarda ular minimal qiymatga ega bo'ladi.
   
6.