Бу китоб ғоялар, рамзлар тўҒрисида эмас, бу китоб одамлар тўҒрисида

36
дўсти в а генерал У илкинсоннинг
37 
ўз одами бўлган п ари ж ли к киш и билан ҳар қ ай д а 
бирга бўлишарди. Кейин улар ўзлари одатда бирга 
в а қ т ўтказадиган, ёмон ш уҳрат қозонган исловотхо- 
наю м аиш атхоналарни кутилм аганда бирдан т а р к
этиб ғойиб бўлдилар, орқаларидан эса аф соналар в а 
м иш -м иш лар тарқалди - эмиш ки, Дуум ж уда к атта 
м икдорда пул ю тган, вест-индиялик
38
бир бадавлат 
хонадоннинг қизи билан ошиҳ-маьшук; бўлган. Дуум
34 Янги Орлеан - АҚШда Миссисипи дарёси соҳилидаги, 
М ексика кўрф ази қирғоғидаги ш аҳар.
35 Кавалер - ниш ондор, хурмат-эътиборга сазовор ҳарбий 
аскар маъносида. Бизча: валломат, азам ат. Яъни азам ат де 
Витри д еса ҳам ўринли.
36 Каронделе - Л уизиананинг испан губернатори.
37 Уилкинсон - генерал, ҳиндулар билан уруш да ш аф қат- 
сизлик кўрсатган.
38 Вест-индия - АҚШ ғарби в а М арказий А мерикани ш ун­
д ай аташ ган.
260

---

ғойиб бўлгач, бу қизнинг акаси қўлида тўппонча 
билан уни м аиш атхон алардан қидириб юрган.
Ярим йилдан сўнг ойим қиз ҳам д о м -д ар акси з 
йўқолган. У Сент-Луисга ж ўнайдиган кем ага ўтир- 
ган в а бир кун и кеч аси М и ссисипининг ю қори 
оқи м лари да к ем а соҳилда тўхтаган. О йим қиз ўз 
хизматкори негр қиз билан кем адан туш ган. Соҳил­
д а уни тў р тта ҳинду о т -а р а в а д а кутиб олиш ган, 
п лан тац и ягача уч кун ю риш ган, улар ш ош м асдан 
оҳиста йўл босиш ган, нега д еган д а ойим қиз ҳоми- 
ладор бўлган. М анзилга етиб келиш ганда, ойимқиз 
Дуум қаби ла бошлиғи бўлиб қолганини эш итган. 
Дуум бунга қ а н д а й эр и ш ган л и ги н и у н га ай ти б 
ў ти рм аган . Ф ақат ам ак и м билан а к а м кутилма- 
ган д а оламдан ўтиш ди деган. Ўша п ай тларда уй 
ф а қ а т ғиш т девордан иборат эди. Уни ҳам куллар 
ўз билганларича ам ал-тақал қилиб куриш ган, ғиш т 
уйнинг ёнига томи похол билан ёпилган сарой со- 
линган, сарой аллақанча хоналарга бўлинган, хо- 
налар ғаж илган суяклару аш қол-даш қоллар билан 
лик, тўлиб ётган. Буларнинг ҳам м аси худди п а р к к а
ўхш аган ўн минг а к р
39
зфмонзор ўртаси д а бўлиб, 
ун да буьулар худди уй ҳай вон лари дай ўтлаб ю р­
ган. Дуум в а ойим қиз И ссетибеҳа туғилмасдан сал 
олдин никоҳдан ўтиш ган - уларнинг никоҳини қул 
савдоси билан ш уғулланадиган, х ач и р д а элма-эл 
ю радиган сайёр руҳоний ўқиб қўйган. Х ачирнинг 
эгари га ип-газлам адан соябон ҳ ам д а тўқи м а мато 
билан ўралган уч галлонлик
40
в и ски тўлдирилган 
ш и ш а м аҳкам лан ган . Дуум оқ танли лардан ибрат 
олиб, куллар сотиб олиб, ерларининг бир қисм ига 
эки н э к а бош лаган. Қуллар кўп, иш эс а оз эди. 
Кўпчилик негрлар бекорчи бўлиб қолган, ш унинг
39 Акр - ер ўлчови. Б ир ак р - Англия в а А мерикада 0,4047 
кв.м .га тенг.
40 Галлон - суюқлик ўлчови. Б ир галлон - 4,5 л.га тенг.
261

---

учун А ф рика чангалзорларида н и м ага одатланган 
бўлсалар, ш ундай я ш а р эдилар. Б аъ зан Дуум меҳ- 
монларининг вақтлари н и чоғ к,илиш учун уларни 
итлар билан кувди-босди қиларди.
Дуум қазо қилганда, унинг ўғли И ссетибеҳа ўн 
тўққи з ёш да эди. У барча еру мулклар в а сон-са- 
н о қ си з қулларн и н г эгаси бўлиб ҳолди. Б у в а қ т
ораси д а кулларнинг сони беш баробар кўпайган ва 
уларни н им а ҳилиш ни билмасди. У қабила бошлиғи 
унвонига эга эди. Шу билан бирга я н а бир талай 
ам аки лари в а ам аки вач ч алар и ҳам бор эдики, бу- 
лар қабилада ҳукмронлик қилардилар. Улар ниҳоят 
бир куни негрлар м асаласида кенгаш га йиғилишди. 
Каю талар эш икларидаги тилла ёзувлар остида чор- 
д он а қуриб хаёлга толиб ўтириб, улар бу м асалани 
ҳ ар томонлама м уҳокам а қилиш ди.
- Б из уларни ея олмаймиз, - деди бирови.
- Нега энди?
- Улар ж у д а кўп.
- Тўғри айтдингиз, - деди учинчиси. - Агар ей- 
д и ган бўлсак, барини ейиш им из керак. Б ун ча кўп 
гўш т ейиш салом атликка зиён.
- Уларнинг эти буту этига ўхш аса керак. Унда 
бунинг зар ар и йўқ.
- Унда о р ти қч аси н и ўлдириб, леки н гўш тини 
емаслик керак, - деди Иссетибеҳа.
Б и р д а қ и қ а ҳ ам м а унга қаради.
- Нега? - деди ким дир.
- Йўқ, бу яр ам ай д и , - деди я н а бирови. - Бундай 
қилиб бўлмайди. Улар бизга ж уда қим м атга тушган. 
Э сингиздам и, ҳ а н ч а овора бўлганмиз уларга иш
топам из деб. О қтанлиларга ўхш аб иш қилайлик.
- Улар н им а қилиш ади? - сўради Иссетибеҳа.
- Негрларни сотиш учун кўпайтириш ади. Кат- 
тар о ҳ ерларни ўзлаш тириш ади в а м а к к а эки ш а- 
ди, шу билан уларни боқиш ади. Б из ҳам ерларни
262

---

ўзлаш тириб, м а к к а экам из, негрларни урчитам из, 
кейин уларни оқларга пуллаймиз.
- Хўп, лекин у пулларни кейин н и м а қиламиз? -
сўради учинчиси.
Бироз в а қ т ҳам м алари қ атти қ ўйлаш ди.
- Яна кўрармиз, - деди биринчиси. Улар чордона 
куриб ж уда чукур ўйга ботиб ўтириш арди.
- Аммо бу я н а иш лаш к ер ак дегани, - деди учин­
чиси.
- Буни негрларнинг ўзи қилсин, - деди бирин­
чиси.
- Ҳа, ўзлари қилсин. Б изга терлаш зарарли. Тана- 
миз хом тортади. Б а р ч а теш иклар очилиб кетади.
- Кейин у ердан тунги ҳаво киради.
- Ҳа. Негрлар ўзи қилсин. Улар терлаш ни яхш и 
кўриш ади.
Ш ундай қилиб, қабила негрлар ёрдам и да ян аям
каттар о қ ерлар очиб, дон экиш ди. Илгари куллар 
бари биТта к а т т а к ў р ад а я ш ар д и , ку р ан и н г бир 
бурчаги худди чўчқалар оғилхонаси каби усти берк 
эди. Энди улар алоҳида кулбалар куриб, улар га 
ж уф т-ж уф ти билан ёш негр йигит-қизларни наел 
беришлари учун жойлаш тириш ди. Беш йилдан сўнг 
Иссетибеҳа м ем ф ислик кул ж аллобига қ и р қ бош 
негрни сотди в а шу пул эвази га ўзи она томонидан 
янги орлеанлик қариндош и етакчилигида Европа- 
га саёҳатга борди. Кавалер Сёр-Блонд де Витри бу 
вақтлар П ари ж да истиқом ат қиларди; ш арти ке- 
тиб п арти қолганди; барча тиш лари тушиб кетган, 
я с а м а соч ки ярди , белига корсет боғларди, унинг 
тоби қочган, туси ўчган, оқариб ти ри ш ган чеҳра- 
си д а истеҳзоли в а т ер ан ф ож и али и ф о д а қотиб 
қолганди. У И ссетибеҳадан уч юз доллар олди-да, 
ш унинг ҳисобига уни баъзи кибор доираларига олиб 
кирди; бир йилдан сўнг И ссетибеҳа уйига қайтди, 
у ўзи билан олтин ҳалли к ар ав о т в а и к к и та к а тт а
263

---

ш ам дон келтирди, ай ти ш лари ча, м а н а ш у ш ам - 
донлар ш уъласида м адам де Помпадур сочларини 
турмаклар, қирол Лю довик эса унинг упалар сур- 
тилган елкалари ош а ўзининг тош ойнадаги акси га 
мийик, остидан илж айиб кўяркан. Иссетибеҳа я н а
бир ж у ф т қизил пош нали туфли олиб келди, туфли 
оёғига тор эди, бунинг аж абланадиган ж ойи ҳам 
йўк;, чунки у Янги О рлеанга келгунга қ а д а р ҳеч 
қачон пойабзал кийм аганди.
Туфлини у юпк,а шилдирок; қоғозга ўралган ҳолда 
сақларди, уни йўл халтасининг бўлмасида қар ағай
пайрахалари орасига солиб кўяр, онда-сонда халта- 
д ан чиқариб, ўғли Мокетуббега ўйнагани берарди. 
Мокетуббе уч ёшидаёк, б аш ар аси мўғулларники- 
д ек кен г в а ялпоқ, қилт этмас, худди чўнг уйкуга 
чўм гандек эди. Қизил пош нали туф лини кўрганда- 
ги н а баш араси ж онланарди.
М окетуббенинг онаси чиройли аёл эди, уни Ис­
сетибеҳа боғчада и ш лаётганда кўриб ҳолганди. У 
ю р и ш д ан тўхтаб а н ч а в а қ т г а ч а қ и зга термилиб 
қолди - унинг тиқмачок, беллари, тар ан г елкалари, 
осуда ю зига м аф тун бўлди. У дарёга балик; овлагани 
кетаётган эди, лекин ш у куни энди д ар ёгач а етиб 
боролмади. Қизга билдирмай бошдан-оёк; тикилиб, 
том ош а қиларкан, балки у ш аҳарлик бўлган қочок, 
онасини, унинг елпиғичлари, зар уқалари, тўрлари- 
ни эслагандир, онасига негр қони ом ихта эди - ҳеч 
қо ву ш м аган уй л ан и ш н и н г ў ш а у в а д а с и ч и қ қ а н
ялтир-ю лтурларини эслади. М ана ш ундан бир йил 
ўтар-ўтмай Мокетуббе туғилди. У уч ёш га кирганида 
туфли оёғига сиғмасди. Д им ҳаволи сокин оқш ом- 
лар Иссетибеҳа тез-тез ўғлига қараб ўтирар, ўғилча- 
си ақл бовар қилмас қай сарли к билан ҳеч имкони 
бўлмаган ҳолда семиз товонларини туф лига сиғди- 
ри ш учун 
33
Ф бериб уринар, ота ўзи ча м ийиғида 
кулиб томош а қиларди. Унинг м ийиғида кулишлари
264

---

йилларга чўзилди. Мокетуббе ўн олти ёш ига довур 
ўзининг туфлини ки й и ш га бўлган уриниш ларини 
тар к этмади. Кейин бас қилди. Ҳарқалай, Иссетибеҳа 
энди бас қилгандир деб ўйларди. Аслида ўғли бундан 
отаси ҳузуридагина тийиларди. Лекин кунлардан бир 
қуни Иссетибеҳанинг янги хотини Мокетуббе туфлини 
олиб яш ириб кўйганлигини айтди. Шунда Иссетибеҳа 
мийиғида кулишни бас қилди в а хотинини чиқариб 
юборди. «Э-ҳаҳ, - деб хўрсинди у ёлғиз қолгач, - мен 
ҳам тирик ю риш ни яхш и кўраман. - У Мокетуббени 
чақириб келгани одам юборди. - Мен сенга туфлини 
ҳадя қиламан», - деди у.
Ўшанда Мокетуббе йигирма беш ёш га тўлганди. У 
ҳали уйланмаганди. Иссетибеҳани дароз деб бўлмас- 
ди-ю , аммо ўғлидан бўйи бир ти р сак баландрок, в а
ундан юз қ ад о қ енгилроқ эди. Мокетуббе ш у ёшла- 
ри д а ҳаддан ортик, семиз эди, қонсиз юзи ялпок, в а
доим уйкусираган, юзи, кўли, оёқлари худди сарик, 
сув касалидай ш иш инқираганди.
- Туфли энди сеники, - деди Иссетибеҳа ўғлининг 
баш арасига ти й р ак зеҳн соларкан. Мокетуббе кириб 
келаётгандагина отасининг аф ти га қўзини кўтариб 
бир м ар таги н а қараб кўйганди - ялт этган бу ни- 
гоҳда эҳтиёткорлик, муҳоф азакорлик ак с этганди.
- Раҳмат, - деди у.
Иссетибеҳа ҳамон ундан кўз узмасди. У ҳеч қачон 
Мокетуббе ним ани кўраётгани, ним ага қараётгани- 
ни англаб етолмасди.
- Сенга уни совға қилсам, ахир, ўзи я н а шундок, 
бўлмайдими? - с$фади у.
- Раҳмат, - деди Мокетуббе.
Ўш а п а й т л а р д а И ссети б еҳ а т а м а к и б у р н ак и
қиларди: оқтанлилардан аллаким бир чимдим ини 
тилининг таги га таш лаб, алф ия ёки елим д ар ах т 
чўпчаси билан ти ш лари га суртиб и ш қалаш ни ўр- 
гатганди.
265

---

- Майлига, - деди у, - одам мангу яш ам ай д и . - У 
я н а ўғлига тикилди, кейин кўзлари ҳеч н арсани кўр- 
м аётгандек м аъносиз бўлиб қолди. У хаёлга чўмди. 
Н имани ўйларди, билиб бўлмаеди, лекин бироздан 
сўнг у худди ўзига ўзи гап иргандай деди: - Шун- 
доҳ, аммо м енинг отам Дуумнинг ам аки си қизил 
пош нали туфли кийм аганди. - У я н а ўғлига тикил­
ди. Ўғли олдида семиз, уйкусираган кўйи турарди.
- Шундоқ. Б аш ар ас и м ан а ш ун ақа одам н и м а деб 
ўйлаётганини худо билади, буни билгунингча ғиш т 
қолипдан кўчган бўлади. - У буғу териси тасмала- 
ри дан тўҳилган ў р и н ди ҳда ўтирарди. - У ҳатто бу 
туф лини киёлмайди. Уни кўтариб ю рган бу дағал 
ж исм икковим изга ҳам халал беради. Уни ҳатто кия 
олмайди. Лекин бунга мен айбдорм анми?
У я н а беш йил умр кўрди, кейин ўлди. Б и р куни 
оқш ом у ўзини ёмон ҳис қилди, гарчи сассиқкўзан 
тери си дан н и м ча ки й ган табиб унинг боши узра 
хушбўй чўпларни тутатиб турганига қарам ай , тонг- 
га бориб узилди.
Бу воқеа кеча рўй берди; гўр қазиб кўйилганди 
в а кун бўйи одамлар от араваларда, отлиқ, пиёда 
ҳовурилган ит гўшти, секкоташ41, кулга кўмиб пиши- 
рилган этлардан тановул қилиш ҳам да кўмиш маро- 
симида қатнаш иш учун тўда-тўда бўлиб келардилар.
III
- Бу уч кун давом этади, - деди Уч С ават ўз йўл- 
дош и билан қабила бош лиғининг уйига қайтиб. -
Уч кун оз эмас, о вқат ҳам етмайди. Бзшинг қ ан д ай
бўлишини мен кўрганм ан.
Унинг йўлдош и бўлган ҳин дун и о д ам лар Луи 
Шумурт деб ч ақ и р и ш ар д и .
41 
С еккоташ - ловия, нўхат солиб чўчқа гўш тидан пиш и- 
рилган таом.
266

---

- Б у н ақа и сси қда улик ди м иқади, - деди Луи.
- Шундоқ. Улар ф а қ а т таш ви ш келтириш ади. 
Т аш ви ш в а ово р агар ч и л и кд ан б ош қан и билиш- 
майди.
- Балки уч кун зарур бўлмас.
- Улар узоққа чопиш ади. Бу йўлбошчи ер остига 
киргунча унинг ҳидларига тўясан. Ҳали мени ҳ ақ 
дерсан.
Улар уйга я қ и н келишди.
- Энди у туф лини к и й са бўлади, - деди Шумурт.
- Ҳ ам мага кўрсатиб к и явер са бўлади.
- Ҳали бунга в а қ т бор, - деди Уч Сават. Шумурт 
ун га туш унм ай қ ар ад и . - У қочоқни қувиш нинг 
бош ида бўлиши керак.
- Мокетуббе-я? - сўради Шумурт. - У буни хоҳлар- 
м икин ? Оғзини очиш га ҳам эринади-ку!
- Б о ш қа н а илож? Ахир, отаси тез орад а ҳидла- 
ниб қолади.
- Бу тўғри, - деди Шумурт. - Д ем ак, у ҳозир ҳам 
туф лини нг ҳ ақ и н и тўлаш и к ер ак . Ш унақа. Унга 
туфли қи м м атга туш ади. А? Н има деб ўйлайсан?
- Ўзинг н и м а деб ўйлайсан?
- Сен-чи?
- Мен бир н и м а деб ўйламайман. Энди Иссети- 
беҳага туфли дар ко р эмас. У Мокетуббега қолди. 
И ссетибеҳага энди ф а р қ и йўқ.
- Майли. Олаверсин. Йўлбошчи бўлгандан кейин 
олади-да.
Уй олдида к ем а бош қарув хонасининг томидан 
ҳам ан ч а баландроқ, пўсти тилинган сарв оғочи 
ғўлаларидан тикланган устунларга тиралган, томи 
пўстлоқлардан ёпилган баланд айвон бўлиб, унинг 
саҳни куруқ ер, ёғингарчилик кезлари бу ер қан та- 
рилган отлар в а хачирларнинг туёқлари билан топ- 
талиб кетганди. Кема палубасининг бурун қисм и да 
бир чол билан и к к и аёл ўтириш арди. Аёллардан
267

---

бири товук, патларини юлар, иккинчи си ж ўхорини 
оқларди. Чол ним аларнидир сўйларди. У оёқяланг, 
узун каноп камзул, қалин мовут ш ляпа кийганди.
- Ҳаммаси хароб бўлди, - дерди чол. - Бу оқтан- 
лилар бизни ҳалок қилди. Б и з ўз куним изни кўриб 
ю рувдик, ҳам м аси рисолада, ж ой и д а эди, оқтанли- 
лар бўйнимизга негрларини юклаш ди-ю бари расво 
бўлди. Илгариги зам он ларда чоллар соя-салқинда 
ўтириш ар, я х н а буғу гўш тини м а к к а га кўш иб ейи- 
ш ар, там аки н и тутатиш ар, ор-номус ҳ ақ и д а сўйла- 
ш ар, бош қа муҳим иш ларни ақллаш арди. Ҳозир-чи, 
ним а бўляпти? Ҳатто қари-қартанглар м анави терга 
ботиш ни яхш и кўрадиган аҳмоқларнинг таш виш и - 
ни қилиб ҳоли-ж онидан айриляпти лар. - Уч С ават 
билан Шумурт палубага чиқиш ганда, чол гапириш - 
д а н тўхтаб уларга қар аб қолди. Унинг кўзлари хи ра 
в а маъюс, юзини м айда аж ин босганди. - М ана энди 
буниси ҳам қочиб кетди, - деди у.
- Шундок,, - деди Шумурт. - У қочди.
- Ўзим ҳам билувдим. Мен айтганм ан. Энди уч 
ҳ а ф т а унинг орқаси дан қувиш га туш амиз. Ўтган 
гал Дуум ўлганда шундок, бўлувди. Ҳали кўрасиз.
- Унда уч кун кетган, уч ҳ а ф т а эмас, - деди Шу­
мурт.
- Сен бормидинг ўш ан да?
- Йўқ, - деди Шумурт. - Аммо мен бош қалардан 
эш итганм ан.
- Мен э с а у е р д а бўлганм ан, - ж а в о б берди 
чол. - Роса уч ҳ а ф т а балчик,, ботқоқлар, тиканли 
бутазорларда кувганм из. - У я н а алланималарни 
сўйлар, бирок; и кк ала ҳинду ҳам эш и тм ай н ари га 
ўтиб кетиш ди.
Қачонлардир кенг салон бўлган ж ой эндиликда 
бир чек кад ан та р а ш а д а й куриётган, чириган, тўз- 
ган кутига айланганди; қизил оғочдан иш ланган 
қопламалар моғор босиб кўринм ай кетган, ф а қ а т
268

---

у ер бу ердаги н а ҳали олтин ҳалли нақш лар кўзга 
таш лан ар , худди сирли м аън оларга тўла кабала 
белгилари
42
каби ғалати гул-нигор ҳосил қиларди; 
синган деразаларн и н г кўзлари ҳувиллаб ётарди. Бу 
ерд а уруғ ёки ғалла солинган бир н еча қанорлар в а
ландо ар аваси н и н г олд қисми кўзга таш ланарди, 
а р а в а шотилари, ғилдираклар, олд ғилдирак ўқлари 
н аф и с ёй каби рессорлар устида осилиб турарди. 
В урчакда тол н авдалари дан ясалган қ а ф а с бўлиб, 
унинг ичида товуш чиқарм ай в а ҳеч тўхтамай тулки 
боласи у ёкдан бу ёқкд югурарди, учта орик, ж ан га- 
ри хўроз тупроқ титиб ю рарди: оёқ ости уларнинг 
куриган тезаги га тўла эди.
Ҳиндулар ғиш т деворда очилган туйнукдан ўтиб, 
ёрилиб кетган х ар и л ар д ан солинган ж у д а к а тт а
хонага чикдилар. Б у ер д а ландо ар аваси н и н г орқа 
қисм и в а усти ағанаб ётарди; д ари ч алар тол чўп- 
ларидан ясалган п ан ж ар а билан тўсилган, улар ора- 
сидан я н а бир қ а н ч а ж ан гар и ҳўрозларнинг бош- 
лари суқилиб турар - мунчоқдай думалоқ кўзлари 
қим ир этмас, қаҳрли боқар, тож лари эса йиртилиб 
кетганди. Б у р ч ак д а ибтидоий омоч билан қўлда 
ясалган и к к и та эш к а к деворга суяб қўйилганди. 
Иссетибеҳа П ариж дан келтирган зарри н к ар аво т 
буғу тер и си д ан тай ёрлан ган тў р тта т а с м а билан 
ш и п га осилганди. Унда энди н а пруж иналар в а н а 
тўш ак қолганди. Бўм- бўш роми чарм тасмалар тури 
билан маҳкамлаб боғланганди.
Иссетибеҳа ҳисоб бўйича ўзининг энг охирги ёш 
хотинини ш у к а р а в о тд а ухлаш га м аж бур қилар- 
ди. Ўзининг н а ф а с қи сар касали бўлиб, тунларни 
йиғм а креслосида яр и м ўтириб ўтказарди . Оқшом 
у хотини кар ав о тга ётганига иш онч ҳосил қилгач, 
ўзини ухлаганга солиб узок; вак,т қоронғида ўтирар, 
тун бўйи ф а қ а т уч-тўрт со атги н а ухлар, хотини
42 Кабала - ўзгача сирли маъноли.
269

---

ч ек си з эҳти ёткорли клар билан зар ҳ ал тасм ал ар
т о р ти л ган к а р а в о т д а н туш иб полга ҳ ал и н ж ун 
адёл тўш аб ётаётганига кулок, тутар в а м ийиғида 
роҳатланиб куларди. Тонг отиш и олдидан хотини 
шовк,ин чиҳарм ай я н а каравотга ўтиб ётар в а ўзини 
ухлаётгандек кўрсатарди, унинг ён и да қоронғида 
ўтирган Иссетибеҳа кулок, тутар в а м ийиғида м азза 
қилиб куларди.
Уй б у р ч аги га и к к и т а л ан гар ч ў п ў р н а ти л га н , 
уларга тасм алар билан к а тт а ш ам донлар м аҳкам - 
ланганди; я н а ш у ер д а ўн галлонлик ви ски идиш и 
ётарди. Бу ерда я н а лойдан ўчок; ҳам курилган, ўчок; 
қар ш и си д а йиғм а кресло ж ойлаш ган, ун да ҳозир 
Мокетуббе ўтирарди. Унинг бўйи п астр о қ - беш 
ф ут